آکہ انٹرنیٹ ءَ شپ روچ کارمرز کن اَنت شرّی ءَ سرپد اَنت کہ انٹرنیٹ ءَ مردماناں بازیں آسراتی ءُ ایمنی داتگ،چَہ گُمنامی ءَ نامداری داتگ، دیریں مردم اش نز یاورتگ انت ، سرجمیں دنیا ءِ مردم اش یکجاہ کُتگ انت ءُُ ھیالانی درشانی ءِ پاس ءُ وھد ءِے بے گْواز کُتگ اَنت، بلئے برے برے ھمے انٹرنیٹ مردم ءَ ہنچو نگیگ کنت کہ مردم پَھکا چَہ نیٹ ءَ دلپروش بیت۔
اے نگیگی ءِ گیشتریں دیمپان ھما مردم یا ادارہ بنت کہ آھاں شَرّیں پجّارے گون اِنت یا پَہ مھلوک ءَ گیشتریں نپے گون اِنت۔ اِے نگیگی ءِ جاورانی جوڑ کنوک ھما گیچینیں مردم یا ادارگ بنت کہ آھانی بنکی کارءِ جند ھمیش اِنت ۔ ایشاں سائبر دُز یا ھیکرز (Hacker)گوشنت ءُ انٹرنیٹ ءِ اِے نگیگیں جاور ءَ ھیکنگ(hacking ) گوشنت۔
ھیکنگ یا سائبر دُزّی ءِ کار چونائیءَ ارزانیں ءُ سُبکیں کارے نَہ اِنت کہ ھرکس دیم پَہ وت بِہ کنت۔ اِے گیشترھما مردم کُت کن اَنت کہ آھاں نیٹ ورک ، پروگرامنگ ءُ سیکیورٹی ھولز ءِ باروءَ گوں جہلانکی ءَ ونتگ ءُ کار کُتگ۔ سیکوریٹی ھولزءِ بُن سل ءَ ھما جاور اَنت کہ برنامہ یا مراگش یا پروگرام یا سافٹ ویئرءِ جوڑ کنگ ءِ وھد ءَ چَہ کسانوکیں بے دلگوشی ءَ پشت کپ اَنت۔
آئی ٹی دنیا ءَ انچیں ھم دُزّ اَست اَنت کہ آھانی کار چَہ تند جاہاں سیکیوریٹی ھولز درگیجگ ءَ رند وتی ادارگءِ دست ءَ دَیگ اِنت۔ اے سیکیوریٹی ادارہ ھما ادارگ اَنت کہ تندجاھانی (websites) شَرّی ءَ دلمانگ اَنت ۔آ چَہ وتی ادارگ ءَ سَنَد گپتگیں تندجاہاں بازیں رَھشونی ھم دَینت ۔بلے چَہ ایشاں ابید ھم انچیں ادارہ است اَنت کہ آ وتی ھیکرزاں پرماینت کہ آ نیٹ ءِ سرءَ انچیں ذاتی ءُ ادارہی تندجاہاں شوہاز بِہ کن اَنت کہ آھانی تہ ءَ سیکیوریٹی ھولزمان انت۔
چَہ اے ھولز یا ٹُنگاں آ انچیں اسکرِپٹ یا مراگش دیم دَینت کہ آھانی گوازینگ ءَ رند تندجاہ وائرس ءَ پُر بنت اگاں نَہ تندجاہ ءِ سرجمیں ڈیٹا یا مالومداری برباد بنت۔ اِے دومی گروپ ءِ سائبر دُز یا ھیکرز گیشتر گوں ھما ادارگاں ھمگرنچ اَنت کہ آ رند ءَ تندجاہ ءِ واھنداں بلیک میل کن اَنت یا آھانی گورا ایمیل دیم دَینت کہ چَہ مارا وتی تندجاہ ءِ ھرابکاری ءَ شر کنائین اِت یا مئے مردمے ءَ وتی کرّءَ کارءَ بہ داراِت۔
اے رنگیں گیشتر کار منی جند ءَ انڈین ءُُ روسی گروپ یا ادارگانی دیستگ اَنت کہ اول ءَ تئی تند جاہ ءَ ھیک کن اَنت پدءَ ترا ایمیل یا گپّال ءِ سرءَ سہیگ کن اَنت کہ بچار تئی تند جاہ ءَ سیکیوریٹی ھولز باز اَنت مارا کار ءَ بِہ داراِت ءُُ ما شمارا چَہ اے درستیں نگیگیں جاوراں رکنیہں۔ نوں گپ ایش اِنت کہ اگاں تند جاہ ءِ جند ترا یک کلدارے دَیگ ءَ مَہ بیت ءُ تئی جند ءِ مالی جاور ھم چوشیں مَہ بنت کہ تو مردمے پہ اے جاور ءِ گیش ءُ گیوار ءَ پگار ءِ سرءَ داشت بِہ کن ئے گُڑا بزان کہ تئی دست ءُ پاد دوئیں گُڈّگ بوتگ اَنت۔
یک زمانگے بوتگ کہ مردمانی گپّال یا ایمیل اکاؤنٹ دُزگ ءِ سافٹ ویئرز انٹرنیٹ ءِ سرءَ ہنچوش تالان بوتگ اَنت کہ ھرکس ءَ لوٹ اِتگ دومی ءِ گپّال وتی دستاں بزورات آمردم ءِ ذاتی یا ادارگی سرجمیں کلوہانی دیرکنگ ءَ رند آئیءِ سرجمیں ایڈریس بُک ءَ وائرس دیم داتگ ۔
پدءَ یک انچیں وھدے ھم اَتک کہ اکسبرداری (photo maker / editor)ءُ فلمبرداری(video maker / editor) سافٹ ویئرز دیم ءَ اتک اَنت چوکہ فوٹو شاپ، فری ھینڈ، یولیڈ ، سونی ویگاز ءُ دگہ بازیں۔ ایشانی اَڈ کنوک ءِ بلکیں وہم ءُ گمان ءَ ھم نہ بوتگ کہ سائبر دنیا ءِ ھرابکارانی دست ءَ اے سافٹ ویئرز وھدے کاینت آ ہنچیں ہنچیں کار سازاَنت کہ دنیا ءِ چم جَہل بِہ بنت۔ آھاں لہتے نامداریں ءُ شرپمندیں مردمانی سرگ ءِ اَکس دیر کُتگ ءُ ھمے رنگ ءَ برہنگیں جسم ءَ گوں لچینتگ کہ بید چَہ گرافک ایکسپرٹ ءِ دگہ ھچ چاروکے ءَ پجّایاورت نہ کُت۔ اِے ھرابکاری ءِ پُشدر گیشتر ھمے بیتگ کہ آ مردم ءِ نام ءُ کرد ،دُنیا ءِ دیم ءَ ھراب پیشدارگ بِہ بنت۔
چَہ اکساں مردماں بلیک میل کنگ یا مردمانی زاتی اکسانی بے جُست ءَ شنگکاری ءِ کار اَگاں من رَد مہ باں گُڑا مئے ھردو نیمگ ءِ بلوچستان ءَ چَہ کمپیوٹر ءَ گیش سیل فون ءِ وسیلہ ءَ اتکگ ۔ وہداں کہ ڈیجیٹل فون مردمانی گورا نوک بوتگ آ وھد ءَ ھم لہتے شِرّیں مردماں شریف ءُُ خانودائیں مردم آزار ءُُ دل تنگ کُتگ اَنت ءُ سی ایل آئی نَہ بَیگ ءِ سوب ءَ کس ءَ نزانتگ کہ آئی ءَ پریشان کنوک کئے اِنت۔
بلے ٹیلی کمیونیکشن ادارگاں پیس پیسرءَ ڈیجیٹل سی ایل آئی ءِ پجّار کنائینت تاں ھرکس بِہ زانت کہ آئی ءَ کال کنوک کئے اَنت پدءَ آھاں کال بلاکنگ سسٹم دیم ءَ یاورت تاں مردم وتءَ چَہ نادوستیں شمارہ یا مردماں پہریزات بِہ کنت۔
نوں کہ کمپیوٹر ءِ رنگ ءَ سیل فونزاں ھم نیٹ ءِ آسراتی سک ارزانیں رنگے ءَ مردماں رسگ ءَ اِنت ،آ درستیں شَرّی کہ کمپیوٹر ءِ مان اَنت آ ھم ترا اِد ءَ رس اَنت چوکہ وتی یوٹیلیٹی بلز (لئین ، گیس ءُ فون ) ءِ پُرکنگ ءُ سوشل میڈیا ءِ سرجمیں آسراتی ھمے رنگ ءَ ترا آ درستیں نزوری یا ھرابی ھم رس انت کہ اُودءَ اَست اَنت۔
چونائی ءَ اے دیریگیں گپّے اگں من رد مہ باں بلکیں سال دوھزار ھپت یا ھشتءِ وھد اَت ۔ من وتی مُلک ءَ اِتاں کہ ھالے رس ات کہ ایران ءِ یک شاہ دربرجاہے ءِ لہتے جنِکیں نودربراں وتی ہاسٹل ءَ یک وت ماں وتی دیوانے اِیر کُتگ اَت کہ اودءَ بید ءِ چَہ جنِکاں دگہ کسے نہ بیتگ۔ آھاں ٹیپ چالو کُتگ ءُُ ناچ ءُ سُہبت کُتگ ءُ یک دوجَنِکاں وتی موبائل ءِ سرءَ گپتگ انت ۔ رند ءَ چَہ اے جنکاں یک جنکے ءِ موبائل ھراب بیتگ ءُ آئیءَ پَہ شر کنائینگ ءَ فرنچائیز ءَ دیم داتگ ءُ چَہ ھمودا اِیشانی ویڈیو ءُُ اکس چپ ءُُ چاگرد ءَ شنگ ءُُ تالان بیتگ انت۔
چَہ اے چیز ءَ رندآدرستیں جنکانی گوں لوگ ءِ مردماں بازیں بنّامی یے بوتگ ، لہتے جنکانی سانگ پروشتگ ءُ لہتے جنکاں چَہ مَھلوک ءِ شگان ءُُ ٹوک ٹالی ءَ وت کُشی کُتگ۔ اِے جاورءِ بیم آوھد ءَ انچوش گیش بیتگ کہ مئے مُلک ءُُ آئی ءِ کش گورءِ لوگانی جنین ءُُ جنِکاں وتی نزیکیں سیادانی سرءَ ھم بیسہ نَہ کُت کہ آھانی اکس وتیگانی موبائل ءِ سرءَ بِہ بیت۔
ھمے رنگ ءَ یک سالے منی سربلوچستان ءِ دگہ یک سرسبزیں دمگے ءَ کپتگ اَت ءُُ اودءَ لہتے جنکانی ٹولی ءِ ھمرائیءَ من ءَ پلّ ءَ گردگ ءِ موہ ھم رس اِت گُڑا راہ ءِ نیم ءَ موٹر سائیکل ءِ سرءَ سواریں دومردک یا دوبچک ھرکُجا گندگ بیت اَنت درستیں جنکاں وتی دیم چِیر دات اَنت ءُ رند ءَ کہ من اِے چیزءِ سوب جُست کُت گُڑا آھانی پسّو ءِ سرءَ تپاک کنگ ءَ من ھم مجبور بیت انت کہ بے جنِکانی سہیگ کنگ ءَ بچک چیروکائی آھانی اکس ءَ گرانت ءُ نیٹ ءِ سرءَ شنگ کن اَنت ءُ وھدے آ اکس مئے مردینانی دیم ءَ کپ اَنت آ ایشی ءَ مئے ردی زان اَنت کہ ستر آ وانندگ ءُ دنیا گند اَنت بلے وتی جنینءُ جنکانی باروءَ آھانی پگر ءُ مارشت انگت ھم پیسریگینانی رنگ ءَ اِنت۔
چیزے سال پیسریک بلوچی روتاکے ءَ چَہ بلوچ جنکے ءِ نیمگ ءَ دزبندی یے شنگ کنائینگ بیتگ اَت کہ آئی ءِ لوگ ءَ سوری دیوانے ءَ آھانی یک دشمنے ءَ وتی مردمے دیم داتگ ءُ موبائل ءِ سرءَ چیروکائی آ جنک ءُ آئیءِ خاندان ءِ اے دگہ جنکانی لوگی اکس گپتگ ءُُ دژمن ءِ دست ءَ داتگ کہ آئی ءَ گوں وتی سنگتاں چَہ فیک آئی ڈیز ءَ اے اکس سوشل میڈیا ءَ شنگ کُتگ ءُ آ جنک نگیگیں جاورنی توک ءَ دَور داتگ۔ چَہ زانتکاریں برات گہاراں دزبندی کُتگ اَت ءِے کہ آ اِے اکسانی چَہ ایف بی ءَ دیر کنگ ءَ کمک بِہ کن اَنت۔ گُڑا آ وھدءَ کہ ایف بی ءِ ریپورٹنگ سسٹم ءُ سیکیوریٹی سسٹم سک زرنگ ات ما بازیں آئی ٹی ءِ برات گہاراں ھوری ءَ ایف بی ریپورٹ کُت ءُ سرجمیں اکس گوں آئی ڈیز ءَ دیر کنائینت انت۔ بلے پدءَ ھم اے ترس مئے مجگ ءُ دل ءَ ہست اَت اگاں آ مردم ءَ اے اکسانی بیک اپ جاھے ءَ ایر کُتگ گُڑا دوبرکارمرزی گرانے کارے نَہ اِنت ۔
بُرز ءَ من ھمنچو درور پیش کُتگ اَنت آ درست سائبرکرائم ءِ تہ ءَ ھساب بنت۔
سائبر کرائم ءِ گالبند (اصطلاح) پہ آ درستیں ھرابکاریاں کارمرز کنگ بیت اِنت کہ کمپیوٹرنیٹ ورک ءِ وسیلہ ءَ کسے ءَ جانی ، مالی یا پجّاری تاوانے بِہ رسیت۔
چَہ ھما روچ ءَ کہ نیٹ ورک ءِ وسیلہ ءَ ھرابکاریانی بندات بیتگ سائبر سیکیوریٹی ءِ زلورت دیم ءَ اتکگ۔
نیٹ کارمرز کنوکانی چَہ ھرابکاریاں پہریزگ ءَ زلوری ات کہ سائبر دنیا ءِ جرم ءِ ھم سزا قانون ءِ بِبیت۔
سائبر سیکیوریٹی اے وھد ء یک مزنیں لوٹے ءُ چَہ ایشی ءَ گیش سائبر جرم کنوک ءَ سزا دَیگ مزنیں زلورتے تاں کس گوں کسی جان ءُ مال ءُ عزت ءَ لئیب کُت مَہ کنت ۔
چونائی ءَ سائبر سیکیوریٹی دیوک سد درسد ھما مردم یا ادارگ بنت کہ آھانی جند ءَ ہنچو سنچ بِہ بیت کہ ھرابکاری ءِ سرجمیں رَھبنداں پروشت بِہ کن اَنت بلے بژنیگیں گپ ایش اِنت کہ پاکستان ءِ توک ءَ سائبر کانود ءِ بل(bill) ھمایاں جوڑ کُتگ کہ وت سائبر ءِ باروہ ءَ ھاک پُر نزان اَنت پمشکا آھاں وتی بل مَھلوک ءِ ذاتی چیزانی سرءَ ریاستی ادارگانی سد درسد د زما جنی منِّ اِ تگ کہ اے سوشل میڈیا ءُُ نیٹ ءَ پَہ وتی ھکّ ءَ کارمرزکنوکاں مزنیں تاوانے ۔
