بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءِ جوانیں نبشتہ کارواجہ محمد بیگ بیگل یکم جون سال 1936ءَ واجہ محمد قاسم ءِ گس ءَ کراچی ءَ ودی بوتگ۔ بنداتی وانگ چہ کراچی ءِ دربرجاہاں دربرتگ،وانگ ءُُ زانگ ءِ وھداں آئی ءَ لبزانک ءِ نیلیں زرءَ وتی گاماناں ایر کرت۔واجہ محمد بیگ بیگل بلوچی لبزانکءَ ھمانبشتہ کارانی رِدءَ ھواراَنت کہ آھاں گوں لبزانک ءُُ زبان ءَ کمٹمنٹے بوتگ،واجہ ءَ لبزانک ءِ تہا اولی سرا ایم اے بیگ ءِ نام ءَ وتی لبزانکی سفرءِ بندات چہ آزمانک ءُُ شاعری ءَ کرتگ،واجہ ءِ آزمانک وھدپہ وھد،ماھتاک اومان،ماہتاک بلوچی ،الس،لبزانک ءُُ دگہ بازیں تاک ءُُ ماہتاکاں چھاپ ءُُ شنگ بوتگ اَنت۔آئی ءِ آزمانکانی کتابے ھم است اَنت کہ ’’دی فرائز‘‘ءِ نام ءَ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ ءِ نیمگ ءَ سال1996ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ،اے کتاب ءِ تہا دوازدہ(12)آزمانک ھواراَنت،واجہ ءَ وتی اے کتاب ءِ آزمانک اول سرا بلوچی ءَ نوشتہ کرتگ انت بلے پدا رندءَ انگلش ءَ رجانک کرتگ ءُُ کتابی دروشمے داتگ انت۔کتاب ءِ پیشگال ءَ نوشتہ کنان ءَ گُشیت کہ من ھمے ھاترا ایشانی انگریزی ءَ ترینگ ءِ گزرمارات تنکہ بلوچ راج ءِ ھواری ءَ آئی ءِ لبزانک ءَ ایندگہ راج ھم سہی ءُُ سرپدبہ بنت۔آزمانکاری ءَ ابیدواجہ ءَ شائری ھم کرتگ آئی ءِ شعرانی دپتردیمانہ اتکگ بلے آئی ءِ شعروھدپہ وھدتاک ءُُ ماہتاکاں چھاپ ءُُ شنگ بوتگ انت، ءُُ واجہ ءَ وت بازیں مشاعر آں ھم شعرونتگ ،آئی ءِ شعرانی بنگپ ءُُ سرحال ءُُ تب گیشترمزاحیہ اِنت۔ایشی ءِ ھمرائی ءَ آئی ءِ شعرانی اندرءَ راجی ءُُ سیاسی رنگ ھم گندگ ءَ کیت،آئی ءِ گپتارانی بحرکسان انت ءُُ لبزوش ءُُ تامدارانت ،محمدبیگ بیگل ءِ بے ھساب ءَ نوشتانک ھم جتاجتائیں تاک ءُُ ماہتاکاں چاپ ءُُ شنگ بوتگ انت،درستاں چہ گیشتر واجہ ءَ ماہتاک بلوچی ءِ تہا نوشتہ کرتگ،’’گورنِمدی‘‘واجہ ءِ جوانتریں ساچشتی مڈیاں چہ یکے کہ آئی ءَ بیران بوتگیں مردمانی بابت ءَ نوشتہ کرتگ ،بزاں ھما شاعرءُُ ندکارکہ واجہ ءَ چم ءِ وت دیستگ انت ءُُ پدا واجہ زندءَ بیران بوتگ انت چوکہ سیدظہورشاہ ہاشمی، مرادساحرءُُ ایندگہ بازیں۔محمد بیگ ءَ وتی ماتی زبان بلوچی ءِ ھمرائی ءَ اُردو،فارسی ءُُ انگریزی زبان ءِ سرا مزنیں دست رسے بوتگ،آئی ءَ میجرموکلرءِ کتاب بلوچی گرائمرشہ انگریزی ءَ اُردوزبان ءَ رجانک کرتگ کہ بلوچی اکیڈمی ءِ نیمگ ءَ سال۱۹۷۱ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ،واجہ بیگ محمد بیگل ءِ نام بلوچی سفرنامہ ءِ تہا ھم جوانیں رنگے ءَ گندگ ءَ کیت،آئی ءَ لہتیں ملکی ءُُ لہتیں درملکی سفرنامہ نویستگ چوکہ’بحرین ءِ برنامہ‘،’ھِندءِ سفرنامہ ءِ تاکے‘،’ مھرءِ سفر‘،’سنگت ہاؤس‘،’غزل پوائنٹ‘،’ شال ءِ حال‘،ءُُ دگہ بازیں ھواراَنت،واجہ ءِ سفرنامہ آنی سرحال گیشترلبزانکی اَنت۔واجہ ءَ کسمانک ھم نوشتہ کرتگ آئی ءِ بازیں کسمانک ماں ریڈیوپاکستان کوئٹہ ءُُ پی ٹی وی بولان ءَ چہ شنگ بوتگ اَنت آھانی تہا’مہمان‘،داکتر‘،’آپریشن‘ءُُ دگہ بازیں ھواراَنت۔آئی ءَ بازیں نبشتہ کارانی کتابانی پیش گال ھم نویستگ اَنت، چوکہ ظفرعلی ظفرءِ شعرانی دپتر’’ھمبوئیں دْروت‘‘ءِ پیشگال واجہ ءَ ماں انگریزی زبان ءَ نوشتہ کرتگ۔واجہ محمد بیگ بیگل ءِ درستاں چہ نامدارتریں پڑ طنزءُُ مزاح اِنت اے تک ءَ محمد بیگ اولی مردم اِنت کہ آئی ءَ بلوچی تژن ءُُ بچکندءِ پڑ ءَ راآبات کرتگ، بلوچی تژن ءُُ بچکندءِ میدان ابید چہ واجہ ءِ نام ءَ ھورک ءُُ ھالیگ بیت۔یک وھدے اتک کہ آئی ءَ شائری ءُُ آزمانک ءِ راہءَ یل کنان ءَ پہ وت تژن ءُُ بچکند ءِ راہ گچین کُت۔داں زندءِ گڈی روچاں گوں ھمے تک ءَ بندوک ات۔اے پڑءَ آئی ءِ چارکتاب چاپ ءُُ شنگ بوتگ انت۔شکل ءُُ ماجین،زنڈیں دپار،جوکر،برزخ ،ھوارانت۔
محمدبیگ تژن ءُُ بچکنداں چوسفرنامہ ءُُ خاکہ نویسی ءِ تکنیک ءِ دروشم دنت آلس بنگپانی بدل ءَ گیشترنامداریں نبشتہ کار،شاعر،سیاست دان،سازگر،ازمگرانی زندمانی،شپ ءُُ روچ،کارءُُ کرد،عیب ءُُ نزوری،لبزانکی کارءُُ کرد اں وتی نبشتانکانی تہاھوارکنت اگاں آئی ءِ نبشتانکانی جہلانکی ءَ رؤگ بہ بیت تاں انچو گمان بیت گشے آہرچ مجلس ءُُ دیوانے گوں ندکاراں کنت ہمارپورٹ ءَ وتی ازمی توانائی ءِ منّتءَ پیش کنت۔آئی ءِ سرحالانی تہ مابلوچی لبزانک ءِ راجدپتر،جنگ ءُُ مڑءُُ ندکارانی تب ءَ آشنابیں۔بیگءِ گوراتژن ءِ بدل ءَ بچکندیابُگشے مزاح ءِ رنگ سوائی ترانت ۔واجہ ءِ نبشتانکانی تہا ماراکارستانی زندمانی ءِ ہما چیریں راز گندگ ءَ کاینت کہ کارستاں وت اے رنگ ءَ ھیال نہ کتگ ءُُ سرپدی نیست۔آگپ گپ ءَ وتی شگان ءَ انچو جنت کہ مردمءَ ارزانی ءَ سماہم نہ بیت ۔ہمے ھاترا واجہ ءِ نبشتانکانی پہمگ ءِ ھاترا پہ وانوکءَ المی انت کہ ہماکارست ءِ بابت ءَ بزانت۔بقول ءِ واجہ صبادشتیاری آئی ءِ درشانداب ہماانت کہ نبشتہ ءِ وھد ءَ وت کندگ ءَ نہ انت۔بیگءَ ماردانک ءَ ایوک ءَ کندینگ ءِ نام نہ دئیں پرچیکہ آئی ءِ زانش ءُُ زانتکاری ءِ ہم بازیں گپ گون انت طنزءُُ مزاح لبزانک ءِ یک نوکیں تہرے ردانک ءَ میاں استمانی سندءَ ایشی ءَ باز دیمروئی کتگ چوکہ اُردو ءَ مشفق خواجہ ءِ نام یادکنگ کرزایت۔ہمے رنگ ءَ بلوچی لبزانک ءَ اے تک ءَ بیگ ءَ ہم ما اے سرپ ءَ ھوار کنگ ءِ سنچ ءُُ لائکی ءَ داریت۔آئی ءِ درشانداب ءَ چہ کدی کدی اے گمان ہم بیت کہ آوتی بیرءَ گرگ ءَ انت اگاں پولکارے لیاری ،کراچی ءُُ کوئٹہ ءِ لبزانکی ءُُ لس زندگی ءِ سر اپولگ بہ لوٹیت مستریں کمک بیگ ءِ چاریں کتاب بیت کن انت آگوں ایمانداری ءَ لبزانک ءِ راجدپترءُُ وتی ربیدگ ءَ بیان کنت ۔بلے اگاں بیگل ابید اے پڑءَ چارءُُ تپاس گرگ بہ بیت۔تادلپروشی ءَ ابید ہچ پہ ماپشت نہ کپیت چیا کہ انگت چوشیں نامے اے پڑءَ رندگیری کنگ ءَ نہ انت کہ بلوچی ادب ایمنیں وابے بہ گندایت۔
محمدبیگ بیگل ءَ بازیں سیمینارءُُ مراگشاں ھم بہرزرتگ، لبزانکی ادارگاں ھم واجہ ءِ کردماراگندگ بیت، واجہ ءَ را آئی ءِ لبزانکءُُ زبان دوستی ءِ سوب ءَ بازیں ایوارڈ ھم دئیگ بوتگ چوکہ شعبہ بلوچی جامعہ بلوچستان ءِ نیمگ ءَ 2015ءَ واجہ ظفرعلی ظفرءِ ھمرائی ءَ عہدبستگی داد ھم دئیگ بوتگ،واجہ ءَ وتی زندءِ گڈی ایں روچ ماکراچی ءَ گوازینت انت،بازیں مدتے ءَ نادراہ بوھگ ءَ پد بلوچی راج ،زبان ءُُ لبزانک ءِ اے گوھر قیمتی ھمے ماہ ءَ 12ءَ تاریخ ءَ چہ ماجتابوت، بلے آئی ءِ نبشتہ کرتگیں کتاب ،نوشتانک ءُُ لبزانکی ساچشت داں بلوچ راج ءُُ بلوچی زبان ءُُ لبزانکءَ است انت،نمیران انت۔
