انسان ھما چیر ءِ بابت ءَ جیڑیت کہ آئی ءِ ھب ءُُ واھگ آئی ءِ دل ءِ تہا بہ بیت ۔بنی آدم ءِ جیڑگانی باپشتی درشان بازیں وڑے ءَ بنت۔ھمے درشان اگاں ھاسیں راہبند ے ءَ بہ بیت گڈا ازم گوشگ بیت ۔ہربنی آدم وتی اندر ءَ یک ھاسیت یے داریت آ ازمی ھم بوت کنت بلئے درشانے چے وڑ کنت۔۔۔؟

ایشی ءِ ھاترا جیڑگ ءُُ ھیالءِ راہبند اژدری اِنت۔چوشکہ ادءَ گپ شائری ءِ بابت ءَ بوتگ ءَ اِنت ’’ کدی کدی اے پیم ھم بیت کہ ویل ءُُ واکہہ( واردات) ءُُ درشانیگ( تاثرات) شائر ءِ دماگ ءِ بازیں تلاں ( سطح) ھند گران رونت ءُُ شائر ءِ سسا ساچی بالاد( تخلیقی شخصیت) ءِ سرا چونا ویتگی(غیرمرئی) وڑے ءَ چاپ بوان ءَ رونت ۔ہردنیکہ آسر جمیں جاور ءُُ سورتے ءَ گرگ ءَ نزیک بنت تہ آ شائر ءِ شعور ءِ تہا وتی موجوت بئیگ ءِ جار ءُُ ڈاہ ءَ جننت ۔

شائر ھمے درشانیگ ءُُ ویل ءُُ واکہاں یک رخ ءُُ دیمے دیان ءَ ایشان ءَ لبزانکی دروشمے بکشیت‘‘۔ اے دروشم شئیری رنگ ءَ ھم بوت کنت ءُُ ردانکی رنگ ءَ ھم اگاں شئیری دروشمے گڈا دستونک،لچہ یادگہ تہرے ھم ۔جیڑگاناں یک قالبے ءِ تہا کماھگ ءِ وھد ءَ ازم ءِ درائیں تک ءُُ پہناتانی زانگ ھم المی انت ۔

ہر جیڑگ لبزانک نہ بیت ۔اے رنگ ءَ گشت بیت کہ خیال ،جزبگ ءُُ مارشت ارواہ ءِ مسال ءَ انت ءُُ دروشم ءُُ فارم چو بدن ءِ وڑ ءَ انت وھدے نبشتہ کار جیڑیت تہ آئی ءَ وتی فکر ءُُ جزبگ ءِ پدر ائشت ءَ پہ دروشم ءُُ ہیتئے پکار بیت انچوکہ ارواہ بید ء بدن ءَ نہ سرجم اِنت ہمے خیال ءُُ جزبگ دروشم ءِ وسیلگ ءَ سرجم ءُُ کامل بیت‘‘
’’ بنی آدم ءَ را جیڑگ ءِ اومان کدی بیت ءُُ آ کدی ھیال ءُُ مارشت ءِ درنگازی ءَ کنت ،شاعر پرچے شعر پربندیت؟ اے یک گیش ءُُ گیواری اڈاندے ۔ورڈورتھ شاعر ءِ دماگی لیاکتانی باروا نوشتہ کنت کہ شاعر یک چونائیں ءُُ لس مردم ءِ نسبت ءَ زیات ماروک ،دیر گند ءُُ باشعور بیت۔

آئی ءِ سسا ساچی بالاد ،زنھزانتی تب ءُُ چاڑ بزان نفسیاتی افتاد وطبع، آئی ءِ چکی ءُُ کودکی ءُُ آئی ءِ زند ءِ دومی مزلاں بگرداں آئی ءِ لوگی ءُُ دری چپ ءُُ چاگرد ءَ چہ آئی ءِ دماگی بالاد ءِ ( ذہنی شخصیت) بنیات ایر بیت۔شائر یک چونائیں ءُُ لس مردم ءِ نسبت ءَ زیات مردم گران بنت بزاں بااخلاق چہ دماگی اعتبار ءَ زیات گران مہذب بیت۔عامیں مردم وتی زند ءِ تہا کم ءُُ گیش چہ ھما تجربت ءُُ واکہاں دوچار کپیت ۔آ کہ شائر ءَ پیش کائنت بلئے شائرءِ پدکار(ردعمل) یک عامیں مردمے ءِ برھلاپ زیات راھبند ءُُ ڈولدار بیت‘‘۔

انچو گوشگ بیت کہ شائرءَ ھدائی داد نصیب بیت گڈا بزان آ یک لس مردمے نہ انت آئی ءِ جیڑگ ءُُ مارشت چہ لس مردم ءَ برزءُُ بلند بنت شائری ءِ بابت ءَ اردو زبان ءِ یک زبان زانت ءُُ کواسے اے وڑ نبشتہ کنت کہ’’شاعری میں تین چیزیں بنیادی حیثیت کی حامل ہیں ۔پہلی چیز شاعر کا تجزیہاور مشاہدہ ہے دوسری شعر کا موضوع اور تیسری ہیت یا فارم ۔

شائر ہر زمانگ ءَ وتی وھد ءُُ زمانگ زانت آ چہ زات ءُُ زریات ءِ بندیگی ءَ آجو بیت آ ہرچی کہ نبشتہ کنت ایوک ءَ پہ وت نبشتہ نہ کنت آ وتی درد ءِ ھمرائی ءَ ہر کسی درد ءَ ماریت آ من ءِ تہا یک دنیا یے پولیت ءُُ شوھازیت ۔شائری نہ زات ءِ محتاج انت نہ مذھب ءِ نہ سیمسرے ءِ نہ کہ یک زبانے ءِ ۔ھیال ءُُ جزبگ فکر ءُُ مارشت چرے چیزاں بالاانت۔

وھدے بیستمی کرن ءِ نیامی دہک ءَ نوکیں شائری بنا کنگ بوت تہ نوکیں شاعرانی گورا وتی ہمے عہدی شئیری مڈی است اتنت ۔نوکیں شائری ءِ بنیات وتی عہدی شئیرانی ربتیانی برھلاپ نوکیں شئیری تہرانی سرا ایر کنگ ءِ جہد کنگ بوت تہ اے پہ بلوچی شئیری ربیت ءَ چٹانوکیں تجربتے ات آزات لچھ ءُُ دستونک ءِ ربیت عہدی شائری ءِ تہا نیست ات۔نوکیں عہد ءِ شائر چہ فارسی ءُُ اردو زبان ءِ نوکیں شئیر ی ربتیاں اثر مند اتنت ءُُ بلوچی شائری ءِ نیمگ ءَ دلگوش دئیگ ءَ پیش آ وت اوں ہمے زبانانی تہا شائری کنگ ءَ اتنت‘‘۔

ہمے عہد ءَ بازیں نوکیں بلوچی زبان ءِ شائر دیما کیت ءُُ بازیں شئیری تہرانی تہا تجربت ھم کنگ بیت ءُُ نوک نوکیں شئیری ءُُ ردانکی تہر بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءِ بہر جوڑ بنت اے پر آشوبیں دور ءِ شائرانی شئیری رنگ ءُُ دروشم زیات آشوبی اِنت ،چیزے ءِ توار چو نعرہ ءَ اِنت بلئے چیزے شائراں وت ءَ را چرے نعرھی رنگ ءَ رکھینت ءُُ بلوچی شائری ءِ دنیا ءَ نمیرانیں نام ءُُ جاھے پہ وت ءَ ودی یے کرت ۔چرے شائراں یکے بلوچی زبان ءِ مزن نامیں شائر ءُُ شرگدار واجہ کریم دشتی اِنت۔کیچ ءِ دمگ دشت ءِ کسانیں میتگ کنچتی ءِ کریم بخش چے پیم کریم بخش خاموش ءُُ پدا کریم دشتی بوت؟ آئی ءَ راچے وڑ شائری ءِ ھب ءُُ واھگ بوت؟بیا آئی ءِ جند ءِ زبان ءَ گوشداراں ،آ وتی گللگدارے ءِّ انٹریو تہا گوشیت کہ ’’ منی مستریں برات خدامرزی واجہ نثار احمد تہت ءِ سرا وپتگ اَت ءُُ کتابے ( ہمے مستاگ) یے دیما ات ۔۔۔

آئی ءَ ( واجہ نثار) ونت ہمے ’’ مستاگ ‘‘ ءُُ گشت ئے کہ تو اگاں بلوچی وانئے گڈا اے شائراں بوان ،اگاں ناں گڈا مہ وان۔۔ من گشت کجاماں ؟ گشتئے یکے ہمیش انت ایشیءَ گندئے !! من گشت کئے انت؟ گشت ئے عطا شاد انت ۔من گشت عطا شاد۔۔۔؟ گشت ئے عطا شاد ءَ نزائے ۔۔۔امر ءَ آتکگ مئے لوگ ءَ ،من گشت من نزاناں ۔۔! گشت ئے یکے وَ ہمیش اِنت جندائے بگندئے ءُُ حیالانی بگندئے مردم وت نزانت کہ اے مردم انت ءُ اے آئی ءِ حبر اَنت ءُُ دومی سید ظہور شاہ ہاشمی ۔۔۔

من ءَ یک حسابے ۔۔۔ انچوش کہ من شمارا گشت یک ترغیبے ،یک حبے ،چہ ہما روچاں پیدا بوت۔۔۔ من دل ءَ فیصلہے کت من بلوچی لٹریچر ءَ ( اگاں ) من ءَ موقع بہ بیت ۔۔ من وانگ بزاناں ۔۔۔ وانان ئے ۔ایشاں چاراں باریں چتوریں شائر انت ۔۔۔ ایشانی ( عطا ءُُ سید) ہم ہمے مستاگ ءِ تو ک ءَ غزل ءُُ انچیں چیز است ات عطا شاد ءِ ’’ زہیرانی زارہ ‘‘ نامیں نظم بلکن شما دیستگ ہم
بیا کجائے منی سچکانیں حیال ءِ اوتاگ
چم کدی بنت تئی ارمانی ئیں دید ءِ محرم
واجہ نثار ءَ یک برے ہمے نظم ونت ءُُ من ءَ گوشدارائینت ۔من آ وھدی چوشیں چیزے نزانتگ اَت۔ چہ ہما روچ ءَ بزاں منی دل ءِ توک ءَ یک واھگے یک ھبے انچوش کہ شمئے سوال اِنت کہ اے کدی ءُُ چتور پیدا بیتگ ۔تو بزاں ایشیءِ توم چہ ہما روچءَ منی دل ءَ کِشگ بیتگ‘‘۔

کریم دشتی ءِ ھُب ءُُ واھگانی اے توم زوت رست ءُُ یک ثمر داریں درچکے جوڑ بوت اے درچک ءَ شاہ ءُُ برھم جت ءُُ ایشیءِ ساھگ ءَ بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءَ را سیاھیل ءُُ ساچان ھم کرت۔’’ کریم دشتی ءَ ۱۹۵۱ ءَ کوشقلات پرائمری اسکول تربت ءَ وتی وانگ بنگیج کرت ۱۹۵۶ ءَ داں ۱۹۶۰ ءَ آئی ءَ تربت گورنمنٹ ہائی سکول ءَ میٹرک پاس کرت ۔۱۸ اگست ۱۹۶۰ ءَ داں دسمبر ۱۹۶۴ ءَ گونمنٹ ڈگری کالج کوئٹہ ءَ ونتگ ءُُ چہ پنجاب بورڈ ءَ B.Aپاس کتگ ‘‘۔

(۷) ھمے زمانگ ءَ کہ کریم تربت ءَ وانگ ءَ بوتگ ۔ھمے زمانگ کریم ءِ لبزانکی زند ءِ بندات اِنت ۔اے بابت ءَ کریم دشتی ءِ جند وتی یک گلگدارے ءِ (انٹریو) تہا گوشیت کہ ’’ آ زمانگ ۱۹۵۸ یا ۱۹۵۹ ءِ وھد اَت ۔ہمے زمانگ ءَ ماہتاک ’’ بلوچی‘‘ عبداللہ جان جمالدینی ءُُ آزات جمالدینی ءَ کش اِتگ اَت۔یک حسابے اود( بلوچستان) ءِ ورنائیں مردماں درساں اے حبر وتی فرض زانت کہ آ بلوچی ءِ یک سرپرستی یے بہ کننت ءُُ انچوش ات کہ ہر چ مردمے ءَ کہ کمو ونتگ ات آئی ءِ کرا ہم اے ماہتاک شت ۔۔۔ تو بگشئے ہما وھد ءَ یک باہندے ءِ دور ات یک ارپشن(ERUPTION) لاوایے ءِ زمانگ ات ۔۔

ہمے وڑ ا یک کتابے مستاگ ،درآتکگ ات کہ سرچمگ ءَ یا ماھتاک بلوچی ءَ ( من ءَ برابری ءَ یات نہ اِنت) کش اِتگ ات ۔اے ہم ہرکسی دست ءَ اَت کسے ءَ کہ ونتگ ات۔اے زمانگ ءَ ہرکس ءَ کہ میٹرک ونتگ ات بزاں وانندہ قرار دئیگ بوت‘‘ ۔
(برجاہ اِنت)