بلوچی نبشتہی زبان ءِ اُمر کساس دو صد سال اِنت ءُُ پدا بلوچی ءِ جندءِ نبشتہ کارانی نبشتہی دؤرچہ ہفتاد سال ءَ گیش نہ انت۔پمیشکا مئے لبزانت ءُُ زانتکارانی کساس کمّ انت ءُُ ہمے زَنگ ہر وہد ءَ جنگ بیت کہ بلوچی زبان ءُُ لبزانک ایندگہ راجانی نسبت ءَ پُشت ءَ انت۔

ایشی ءِ مستریں سبب ایش انت کہ بلوچی زبان ءَ را چوشیں نہادی یے (مارکیٹ) دست نہ کپتگ کہ اودا رُدوم بہ زوریت۔ بزاں کہ بیوپاری زبان نہ اِنت ءُُ نئیکہ ریاستی ءُُ سرکاری زبان جوڑ بوتگ۔ ہما وہداں کہ بلوچ ءَ وتی ریاستے ہم بوتگ بلئے آئی ءِ سرکاری زبان فارسی بوتگ (راجانی پدمنتگی ءِ سوب۔۔۔۔) چونیں بدبحتی ءُُ بژنی حبرے حا لانکہ بن دپتر ءِ حساب ءَ بلوچی یکّ کوہنیں زبانے۔

مرچاں وَ اے لیکہ ہم دیم ءَ پیداک انت کہ بلوچی پہلوی ءُُ (کوہنیں)فارسی ءِ گہار نہ اِنت بلکیں چہ اے دوئیں زباناں کوہن تر انت۔ بلوچستان یونیورسٹیءَ شعبہ بلوچی ءِ کارمستر ءُُ زبان زانت حامد بلوچ ءِ پٹ ءُُ پول ءُُ گوشگ ءِ ردا بلوچی ءُُ اَوِستائی یکّے دومی ءَ گوں سیادی کننتءُُ اوستائی چہ پہلوی یا فارسی ءَ باز کوہن ترانت۔اگاں بلوچی زبان ءِ کوْہن ءُُ قدیمی دؤر ءَ حساب بہ کنئے گڑا اے گپ ءَ ہچّ شک نیست کہ بلوچی ءِ لبزانی امبار ہورک ءُُ حالیگ بہ بیت۔

حدامرزی بیگ محمد بیگل وتی نبشتانک ’’ بلوچی زبان ءُُ اصطلاعات ‘‘ ءِ تہا نبشتہ کنت، ’’ مئے قدیم تاریخ Obsured بزاں زمانگ ءِ مُج ءُُ دنزاں گار اِنت چو پرچی ءَ؟ کسے اگاں بس ہمے یکیں نکتہ ءِ سرءَ چارءُُ بچار بہ کنت تہ متمدن بُوئگ ءِ معنا ءُُ بزانت ظاہر بیت۔ بلوچ اگاں یک دمگے ءَ Settledبزاں جہہ منند بُوتیں تہ نا ایوک ءَ آئی ءَ وتی تاریخ وت نوشتہ کتگ ات بلکن ءَ آئی ءَ وتی لبزانکی میراث ہم پہ آیوکیں نسلاں رکّینتَگ اَت۔

ہمے سبب انت کہ اروپائی (یورپی)ا سکالراں بہ گر تاں سردار خان گشکوری ءَ ہمک تاریخ زانتاں کہ بلوچ ءِ بُن دپتر یا آئی ءِ قدیم تاریخ ءِ بابت ءَ نبیس اِتگ کُل Hypothesisبزاں قیاس ءُُ اٹکل انت بزاں اے راست، نیم راست یا چٹّ دروگ ہم بوت کن اَنت‘‘۔

ہمے حال گوں بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءَ انت۔ مرچی ہفتاد سال انت کہ ما زبان ءِ نبشتہ راہ بند ءِ جیڑہاں گوں مان گیشّیتگیں ءُُ مئے لبزانک ءَ بیدء شاعری ءُُ آزمانک ءَ دیم تر ءَ گام نہ جتگ۔اے درائیں سبباں ماں بلوچی ءَ لبزیات ءُُ گالبندءِ ربیّت ہم نزور تراتگ انت۔ یکّے وَ ایش کہ بلوچی زبان ءِ پہکیں بلوچی لبزانی پہازگ ءُُ دیما آرگ ءِ کار نہ بُوتگ ءُُ پدا ہرچ ’’ نتوخیرا ‘‘ ءَ وت گڑیں گالبند ساچتگ کہ بیا بلوچی ءَ پَہک کنیں۔ل

بزیات یا گالبندجوڑکنگ ءِِ رہبند(Etomology) وت سرجمیں سائنسی علمے۔ یک لبزے ءِ یا گالبندے ءِ جوڑ بُوئگ یا جوڑ کنگ ءِ لہتیں طریقہ کار(کاررہبند) بنت ءُُ پدا ہرچ زبانے چہ دومی زباناں لبزانی قبول کنگ ءُُ ردکنگ ءِ ہم وتی اصول ءُُ قانون بنت۔ بلئے مئے لبزانکی دود ایش جوڑ بُوتگ کہ ہر کس کہ بلوچی ءِ وانَگ ءُُ نبیسگ زانت آ گشیت زبانءِ ٹھیکیدار مناں بس۔چوش ہم نہ انت کہ لبزیات ءِ سرا گراں مہذبیں ءُُ زانتکاریں مردماں جہد نہ کُتَگ۔ 

اے پڑءَ مستریں نام سید ظہور شاہ ہاشمی ئیگ انت کہ آئی ءَ بلوچی زبان چہ فارسی ءُُ اردو ءِ لبزاں کمّ ءُُ باز پہک کُتگ ءُُ زگریں بلوچی لبزانی کارمرز کنگ رواج داتگ۔ اے درگت ءَ بازیں نوکیں لبز ءُُ گالبند ٹہینگ بُوتگ ، ایشانی تہا بازینے رواج گپتگ کہ مروچی کارمرز بوئگ ءَ انت بلئے بازیں لبز گار ءُُ بیگواہ ہم بوتگ انت۔ڈاکٹر واحد بزدار وتی کتاب ’’ بلوچی گالبند‘‘ ءَ نبشتہ کنت، ’’ شست ءِ دہک ءَ ءُُ چیزے رند ءَ وساچیں ءُُ وت گڑیں گالبند ہم ٹہینگ بوتنت ءُُ مرچاں ہمے گالبند لس کارمرز بُوہگا انت۔

چوشکہ لبزانک، آزمانک، کسمانک، لچہ، رجانک، گشتانک، ریزمانک، ردانک، بالی گراب ، تاکبند، جوڑشت ، ساچشت، دُور گند، وت گند ءُُ دومی بازیں چوشیں گالبند ٹہینگ بوتنت ‘‘۔ نوکیں لبزیات جوڑ بُوہگ ءُُ جوڑ کنگ نوکیں رسمے نہ انت ءُُ نئیکہ یک بدیں عملے بلئے وہدے کہ کسے نوکیں لبز یا گالبند جوڑ کنت گڑا آئی ءِ واستہ الّم انت کہ آ اے علم ءَ در بہ بارت۔

لبزانی روتگاں (Root) بہ گر تاں آئی ءِ ارتقاء (ردوم) ءَ سرپد بہ بیت۔ پدا ہما زبان ءَ چہ کہ لبز زرتگ ءُُ ہما زبان ءِ تہا آؤرتگ ،ا ے دوئینانی باروا ہم شرّ سرپدی لوٹیت کہ ہرچ زبانءِ جتائیں ربیت ءُُ تب انت۔ نوکیں لبزانی جوڑ کنگ ءَ چہ پیش بلوچی لبز یا گالبند درگیجگ بہ بنت پرچیا کہ مئے کَلّگ ءُُ کوچگاں تنی وہدی ہم زگریں بلوچی کارمرز بیت۔

اے گپّ ءِ مقصد ایش انت کہ بلکن ءَ ما انچیں وت ساچیں لبزے ءِ ٹہینگ ءَ جنجال بہ بیں کہ آ ساری ءَ مئے زبان ءَ است انت بلئے مئے دیمءَ نہ گوستگ ءُُ نئے کہ ما اِش کُتَگ۔مرچیگیں دؤر سائنس ءُُ ٹیکنالوجی ءِ دور انت ءُُ ہزاراں نوکیں چیز ءُُ ازباب سازینگ (ایجاد) بُوتگ ءُُ اے سلسلہ جاری ءُُ ساری انت بلئے چوش کہ راجی حیثیت ءَ بلوچ یک پدمنتگیں راجے پمیشکہ بلوچی زبان ءَ اے ازبابانی نام یا وَ چٹ نیست انت یا کہ لہتیں وت ساچیں نام انت۔

باید انت پرے گپ ءَ دل پدرد بوہگ مہ بیت پرچا کہ ہما لبز کہ یک زبانے ءَ ردوم زوریت ءُُ دگہ راج ءُُ زبانےءَ ہمے دروشم ءَ معنا ءُُ رواج گیپت تہ ایشی ءِ تہا بدی یے نیست ءُُ نئیکہ تاوانے۔باید وَ ہمیش انت کہ اکیڈمی ءُُ ادارہ سائنسی وڑ ءُُ رہبنداں لبزیات ءِ کاراں بہ کن انت بلئے بلوچانی قانود ءَ ہر کس وت یک ادارہے ءُُ وت شہہ زانت انت پمیشکہ آ وت ساچیں ءُُ وت گڑیں لبزیات ءِ ٹہینگ ءَ مکن کنگ یا دارگ نہ بیت۔

بلئے اے ردایکّ ءُُ دو لیکہ یا آئیڈیا دیم ءَ آرگ لوٹاں کہ چریشی ءَ بلکیں نوکیں لبزے رواج بہ گیپت یا کہ بلوچی زبان آ لبز ءَ قبول بہ کنت ءُُ وتی تہرانی تہا جاگہہ بہ دنت۔
1۔ باید انت ہما مردم یا لبزانت کہ نوکیں لبزے ٹہینیت(یاچہ دَری زبان ءَ گالبندے رجانک کنت)گڑا کارمرز کنگ ءِ وہد ءَ آئی ءِ انگریزی معنا ءَ ہم بہ دنت کہ وانوک سرپد بہ بنت۔

2۔ کتابے یا نبشتانکءِ گڈسر ءَ ہمے کارمرز بوؤکیں نوکیں لبزانی لَڑ گوں معنا ءُُ بزانت ءَ ہوار کنگ بہ بیت۔

3۔ جوڑ کُتَگیں لبز یا گالبندی کتاب چاپ ءُُ شنگ کنوکیں ادارہ ءَ ابید ایندگہ ادارہ ءُُ زبان زانتاں دیم دئیگ بہ بنت کہ آ ایشاں بہ چار اَنت ءُُ ہما لبز کہ گوں بلوچی ءَ دپ نہ وَر انت آکارمرز کنگ مہ بنت۔گڈ سر ءَ اے گوشگ لوٹاں کہ اے زلوری نہ انت کہ ہرچ دری زبانے ءِ لبز رجانک کنگ ءُُ بلوچی ءَ ترّینگ بہ بنت ، چوش یک زور ءُُ زبردستی کارے بیت۔
بازیں لبز انچیں است انت کہ وتی یکّیں دروشم ءُُ معنا ءَ زبان ءَ ہوار بنت ءُُ اے وڑیں مثال ہست ءُُ موجود انت پمیشکہ لبزیات ءُُ گالبند ءِ جوڑینگ ءُُ آئی ءِ رواج گرگ یک قدرتی عملے بشرطیکہ مئے وانندگیں مردم زور ءُُ زورانکی مہ کننت۔

دلگوش: ہیبتان عمر ءَ اے درگت ءَ لہتیں نوکیں گپ دیما آورتگ بلئے زلوری نہ انت کہ ہنچو بہ بیت چوکہ آئیءِ جند ءِ کارمرز کرتگیں گالبند ’’ لبزیات‘‘ انت اے بابت ءَ اگاں کسے نبشتہ کنگ لوٹ ایت گڈا ساچینک ءِ تاک ساڑی اِنت۔(شونکار)