ؔ گالبند ءِ لبز پہ’’اصطلاح ءُُ ٹرم‘‘ ءِ ھاترا ءَ بلوچی زبان ءَ کارمرز بیت ۔اے یک مرکب لبزے بزاں چہ دو لبزاں جوڑ بوتگیں لبزے اولی ’’گال ‘‘ بزاں لبز’’ بند‘‘بزانت جوڑ کنگ ،ہردوکانی یکجا ہ بزانت اے بوت کنت کہ نوکیں لبزے ءِ جوڑ کنگ۔

گالبند ہما درائیں لبزاں گشگ بیت آ وتی کسانیں لبزے ءَ یک بلائیں معنا ءُُ بزانت دات بہ کنت ۔مرچاں لبزانکی وانگ گوں گالبنداں بندوک اِنت بزاں ہرکس ہرچند کہ گیش گالبند زانت ہما استاد ءُُ زانتکار گشگ بیت ۔

چنائی ءَ ہم ایشانی زانگ الم اِنت پرچکہ زبان ءُُ لبزانک ءَ ہمے گالبند کارمرز بنت ۔ہپتگی تاک’’ ساچینک‘‘ پہ وتی وانوکاں ہمے گالبندانی بہرے چاپ ءُُ شنگ کنگ ءَ اِنت دانکہ درائیں وانوک چہ ہمے گالبنداں سرپد ءُُ آشنا بہ بنت ءُُ ہما گالبندانی معنا ءُُ بزانت چہ سرپد بہ بنت ءُُ ایشانی کارمرزی ءَ ہم بزان اَنت ۔منی استاد ءَ منا مدام گشتگ کہ وت گلائی ءُُ وتارا زانتکار ءُُ عالم گشوکیں مردم ’’جہل حیالی‘‘ ءِ آماچ بنت۔ پمشکااے ہپتگ ءِ گالبند ہم ہمیش اِنت۔

کہ مردم پرچہ وت چہ دومی ءَ کمتر ءُُ کم زانت سرپد بنت چنائی ءَ اے بابت ءَ بائد ہما کہ فلاسفر اَنت یکہ فلسفہ اِش وانتگ ہما گپ بہ جنت بلئے اِدا اے گالبند ءِ ایوک ءَ بزانت ءِ سرپدی کنگ بیت ایشیءِ اصل بزانت ءُُ معنا ءِ بابت ءَ بائد کہ مردم وت چہ فلسفہ ءِ کتاباں ءُُ چہ فلاسفراں زانت دربہ بارت۔

جہل حیالی:

جہل حیالی بزاں احساس کمتری ہما درائیں مردم کہ وت ءَ را چہ دومی مردم ءَ کمتر لیک اَنت ۔ بزاں وتی ہرچیز ءَ چہ دومی ءَ کمتر بہ لیک اَنت اگاں یک مردمے سیاہ بہ بیت آئی ءَ را سہر رنگیں مردماں چہ زہر کیت ،اگاں یکے پٹک بہ بیت داں آئی ءَ دراج بُریں مردماں چہ زہر کیت ،بے زانت ءَ را ،زانتکار ءِ سرا،ہرابیں توار ءَ را وش گُٹ ءِ سرا،زہر آہیگ جہل حیالی ءَ شمار بنت ۔

جہل حیالی ءِ یک دگہ بہرے ہما مردمانی تہا گند گ بیت کہ آہاں چہ وت ءَ شرتر ءُُ زانتکاریں مردماں چہ زہر نئیت بلکیں آ ہچ وت ءَ چہ بیزاری بنت آ مدام وت ءَ چہ وتی دومی مردم ءَ کم تر لیک اِنت اے جہل حیالی ءِ اے بہرگ گیشتر نفسیاتی اِنت۔بزاںآئیءِ تہی تب ءُُ واہش مدام چہ اے دگراں کم تر انت پمشکا آ مدام چہ وتارا ایدگراں دور دارانت ،یک سیائیں مردمے اگاں وت ءَ کریم ءُُ پوڈر بجنت گڈا بزان کہ آجہل حیالی ءِ آماچ اِنت یک کسان بالاد ءُُ پٹکیں جنکے وہدے مزن بُنیں کوش پاد ءَ بہ کنت بزان کہ آچہ وتی پٹکی ءَ عیئب دار حیال کنت ءُُ جہل حیالی ءِ آماچ بیت۔

نفیسات زانتاں جہل حیالی ءِ بدل ہم ہمے چاگرد ءَ چہ شوہاز اِتگ جہل حیالی ءِ بدل ءُُ چپ ’’برز حیالی بزاں احساسِ برتری‘‘ اِنت۔

احساسِ برتری یا برز حیالی ءِ تہا مردم وتی درائیں چیزاں چہ اے دگہ مردماں برز تر ءُُ شرتر لیک اِنت آ مدام وت ءَ چہ دومی ءَ مردم ءَ شرتر ءُُ مزن لیک اِت ۔آایوک ءَ وت ءَ دوست دارایت،آئی ءِ چماں ایوک ءَ ہما شرءُُ جوان اِنت اے دگہ درست حراب اَنت آ ایوک ءَ من ،منی جند،ایوک ءَ من ءِ تہا بیت ۔آئی ءِ چماں آئی ءَ چہ گہتر ءُُ شرتر دگہ کس نیست انت ۔آ مدام وتی جند ءِ توسیپ ءَ گلائیش بیت وتی ہرچیز ءَ شر ءُُ دومی ئیگ ءَ حراب گشیت ۔چنائی ءَ اے دوئیں یک اَنت بزاں برزحیال یک حسابے ءَ وت جہل حیالی اِنت ۔پرچکہ آچہ تہا پہک نہ اِنت پمشکا وتی گلا ءُُ ستاہ ءَ لوٹیت۔

پمشکا وتی چپ ءُُ چاگرد ءَ جوانی ءَ بچار اِت کہ تئی کجام سنگت ءُُ ہمبل کم حیالی یا جہل حیالی ءِ آماچ اِنت بلئے پیسرا وتی جندءِ چکاس ءَ بکن اِت کہ وت جند کجام حیالی ءِ آماچ اِت۔چشیں مردمانی بابت ءَ گیشیں حبر کنگ نہ بیت بلکیں ایشانی بابت ءَ ایوک ءَ ہمے گشگ بوت کنت کہ اے چہ پگری ردوم ءَ تاوان اَنت ءُُ ایشاناں اگاں انوں گیشتر ایر جنی بہ بیت داں آ وکیں زوراکیں زند ءَ ہچی کت نہ کن اَنت۔پمشکا اگاں کسے ءِ چشیں سنگت ءُُ ہمبلے است داں کہ آئی گوما چشیں حیالی یے است داں گوں آئی ءَ مدام پہ مہروانی ءَ سکین بدات ءُُ ایشاناں پہ چم شرپی مہ کن ات ۔

اے ہپتگ ءِ گالبدن ہمیش اِنت آوکیں ہپتگ ءَ نوکیں گالبندے ءِ گوماں شمئے عزمت ءَ ساڑی باں۔۔۔۔اگاں چشیں ندکارے است کہ آاوں یک یک گالبندے ءِ توسیپ ءُُ ستا کنت ءُُ پمن روانے دنت داں آئیءِ اوں چاپ ءُُ شنگ بیت گوں۔