اے بوت کنت کہ مارا جیڑہ ءِ باروا سرپدی وا است بلئے مئے گورا ایشی ءَ رکینگ ءِ توجیل نیست۔اے وڑ ہم بوت کنت کہ مسئلہ ءِ گیشواری ءِ رہبند ءَ شرّ سرپدیں بلئے اے ہمنچو دردناک ءُُ گران انت کہ بیدئے سرپورہی ءَ ایشی ءِ علاج کنگ ءَ ہمے امیت ءَ کسانیں وڑ وڑیں دوائی ’’ Pain Killer‘‘ کارمرز کنگا ئیں کہ یک حدادوستیں رہشون ءِ کئیت ءُُ مارا چرے گزاہاں چٹّینیت۔

اگاں گمان بہ کنیں کہ مئے مستریں جیڑہ اے گیشینگ انت کہ مئے پجّار چے انت ءُُ کجا روگ لوٹیں؟ اگاں واقعی مئے جیڑہ ہمیش انت گڈا اے مسئلہ تاں ہما وہدءَ نہ گیشیت کہ ما فیصلہ نہ کنیں کہ ما وتی زہگاں چے سرپد کنگ ءُُ چے جوڑ کنگ لوٹیں۔ گوستگیں ہفتاد سالاں ما وتی پت ءُُ پیرکاں ہمے اشکتگ کہ ما درا پاکستانی ئیں، پدا اے گپ ءَ ما وتی آؤکیں نسل ءَ ہم گشگائیں۔

یک حدّے ءَ اے گپ گیش اتگ ءُُ باید انت ہر کس ایشی ءَ را سرپد بہ بیت بلئے حقیقت ہم ہمیش انت ؟ اے گپّ ءَ شک نیست کہ ما درا پاکستانی ئیں ، آ ہم یک قدّے؟ اگاں حقیقت ہمیش انت کہ ما درا پاکستانی ئیں گڈا پرچا ہروہد ءَ ایشی ءِ گردان ءَ کنیں۔ ماہ ءِ باروا وا کس نہ گُشیت کہ آکہ آزمان ءَ روژنا انت ، ماہ انت۔ ہر کس زانت کہ اے اسپیتیں ءُُ گولیں ماہ انت۔

کسے نہ ایشی ءَ گولیں نان ءِ سرپد بیت نا ایشی ءَ را پتاسا (بتاشہ) نہ لیک ایت۔ ایشی ءِ مطلب ایش انت کہ پدرائیں راستی ءِ گردان یا اشتہار کنگ ءِ چے حاجت؟ بلئے اگاں یک راستی یے حیالی یا تصوراتی بہ بیت گڈا ہر کسی ذہن ءَ ایشی ءِ جتائیں عکسے گندگ ءَ کئیت۔ پدا اے یک بلاہیں ظلم و زوراکی یے بیت کہ اگاں یک نا راستیں حقیقت ئے را پہ زور کسے ءِ گٹّ ءَ لوپ بہ کنے۔

اگاں دراہیں مردماں یک ’ پاکستانیت ‘ ءِ تبزی یے ءَ مانگیج بہ کنے گڈا کسے ءَ تاں مروچگیں روچ ءَ چوشیں مہکمیں بندیک ءِ جوڑ کتگ کہ دراہیں قوم قبیلہءُُ ہرچ تبک ءُُ دمگ ءِ مردم پہ وشی اے تبزی ءَ ہوار بہ بنت؟

تعلیمی یکّوئی گُٹّ ءِ انچیں بندیکی ہار ءِ، بلئے مئے تعلیمی پالیسی ءِ حال ایش انت کہ گوستگیں ہفتاد سال ءَ ہمک سال اے امیت ءَ گلّہ کشیں کہ جؤ رُدیت۔آئین سٹائین ءَ سرگنوکی ءِ باروا گُشتگ کہ ’ ہمے اُمیت ءَ یک کارے ءَ وار وار بہ کنے کہ ایشیءِ آسر دگرے بیت گڈا اے چٹّ گنوکی یے نشانی انت ‘۔ (اے درگت ءَ بلوچاں گُشتگ کہ آپ پہ منتگ ءَ روغن نہ بیت)مثالے حبر ءَ ہمک سال مکتب ءُُ مسیتاں ہزاراں ملّائیں طالب در کاینت۔

ایشاں وتی یک سوچ ءُُ لیکہے۔ چہ سرکاری سکولاں لکّھانی حساب ءَ طالب در کئیت کہ ایشانی لیکہ چہ ملّا ءُُ دینی طالباں جتا انت۔ ہمے وڑا چہ پرائیوٹ انگریزی میڈیم سکولاں ہم وانوکانی مزنیں لاٹ یے در کئیت۔ اے درائیں زہگانی وتی یک خاصیں جتائیں لیکہے۔ پدا ہما زہگ کہ گرانیں ءُُ ڈنّی سکول ءُُ کالجاں وانگ ءَ انت ، پاکستانیت ءِ باروا آہانی لیکہ چہ درستاں پہک جتا انت۔

انچواے دراہیں زہگانی وانگ ءِ بنزہ جتا انت ہمے وڑا جتائیں حیال ءُُ نظریہ داروکیں نسل یے ودی بوہگ ءَ انت کہ وہدے گوں یکے دومی ءَ پیڑ ورنت گڈا ہر یکے دومی ءَ را چہ وت ءَ دریں مخلوق یے لیکیت۔اے وڑیں تعلیمی رہبند انسان ءِ ذہن ءَ شک، بے زبانی ، یکے دومی ءِ ترس ءُُ اے ترس ءِ پد ءَ ردیں مقابلہ بازی ءِ ودی کت کنت بلئے دراہیں انساناں یک تبزی ءِ ہور گیجت نہ کنت۔

ایشیءِ مطلب ایش انت کہ ما ’پاکستانیت ‘ءِ جاگہا ارباں کلدار گوں یکے دومی ءَ بدبری ءُُ کینگ پیدا کنگ ءَ حرچ کنگ ءَ ایں ۔ پدا اصل جیڑہ ءِ گیشواری ءِ بدل ءَ اے گپ ءِ سرا اوشتاتگیں کہ یک نہ یک روچے ما یک قوم ءِ جوڑ بئیں۔ گوں پہکیں نیت ءَ جیڑہ ءِ عملی صورت ءَ گیشواریءِ اسباب درگیجگ ءَ ابید اے وڑیں بٹاک باز یا وَ بودلا انت یا اَنچو شیوار انت کہ ایدگہ مردماں ریپینت ءُُ وتارا دپ ءُُ آپ کن انت(بزاں پہ وتی فائدگ ءَ ہما کار ءَ کنت کہ کنگی نہ انت)۔

انچیں یکّ بُرّیں ، نوکیں ءُُ ہملسونیں تعلیمی رہبند ءِ رواج دیگ کہ بُنکی سیاسی، چاگردی ءُُ مالی راستیانی شوہازگ ءِ بدل ءَ ایشان ءَ پہ حقّ یک نگدی ذہن یے ءِ ودی کنگ ممکن انت ءُُ پریشی ءَ دگہ راکٹ سائنس ءِ نہ لوٹیت۔ بلئے یک انچیں قوم یے کہ ایشانی حیال یکّے نہ انت ءُُ پدا اے حیال ءِ سرا ایک حاصیں طبقہ ءِ حاکمی انت کہ آ اے تعلیمی رَبود (رہبند) ءَ پہ وتا مزنیں تاوان لیکیت۔مطلب اصل کسہ قوم ءِ جوڑ کنگ نہ انت بلکن ءَ حاصیں بالادستی ءِ معاملہ انت، ’’زانتکاریں جاہلیں ‘‘ بالادستی ءِ۔

اَہو زانتکاریں جاہلیں بالادستی، پرچا نہ وانندہ ءُُ جاہل ءَ زمین ءُُ آسمان ءِ فرق انت۔ نہ وانندہ ءِ ذہن ءَ تہنا سوال چست بیت ءُُ وہدے ایشانی جواب ءِ دست نہ کپیت گڈا شعور ءِ نیمگا رؤت۔ پہ جاہلی ءَ وانگ ءُُ زانگ ضروری انت۔ اے وانگ ءُُ زانگ ءِ مقصد ہمیش انت کہ علم ءِ روشنائی ءَ قبول کنگ ءُُ پدا ایشی ءَ را گیشتر تہاری ءِ ودی کنگ ءَ کارمرزی انت کہ فضول بحث ءُُ ترانیں سلاہ ءَ چہ کتاریں اے علم ءُُ زانت ءِ وسیلہ ءَ چاگرد ءَ کنفیوز، کرپٹ ءُُ فکری حوالہ ءَ کنگال بہ کنت۔

دروگ ءَ را راست کنگ ءُُ وتی ذاتی نف گرگ جاہلانی اولی مقصد انت۔پہ جاہل ءَ ہرچ نوکیں چیزے علم ءِ دومی پدانک انت۔ ہرچ نوکیں لیکہ آئی ءِ حاکمی ءَ خطرہ انت، چرے خطرہ ءِ رکّینگ ءَ آ وتارا تریاق ءِ بدل ءَ وائرس ءِ جوڑ کنت ءُُ اے وائرس ءَ را دگران ءَ بہر کنان کنت۔

اے وائرس ءِ یک علاجے، انچیں تعلیمی رہبند ءِ کہ ہرچ رنگ ءُُ نسل ءُُ ہرچ لیکہہ ءِ منوکاں گوں شرپ ءَ ہمے وڑ کہ است انت یکجا کت بہ کنت۔ اے تعلیمی نظام ءَ نہ ردکنگ ءِ ترس ئے بہ بیت ءُُ نہ ایشی ءَ قبولیت ءِ ہرس۔

سوال ءُُ دلیل ءِ راہ ءَ اے نظام وت سفر کنگ ءِ توجیل ءَ در گیتک کنت ایوکا ایشی ءِ سرا بھیسہ کنگ ءُُ جاہلی ءِ نادراہی ءَ رکینگ شرط انت۔ پدا بچار چوں اے ذہن پچ بیت ءُُ گوں پچیں ذہن ءَ چوں گڈ گورننس (حاکمی) ءُُ مڑاہی ودی بیت۔

ہرچی بہ کنے روچے کئیت کہ اے راہ ءَ روگی انت کہ بُرزا شون دئیگ بوتگ۔ اگان نہ چنچو قوم بیگواہ بوتگ، کئی بربادی ءَ آزمان پدردیگ بوتگ؟ آزمان ءِ گورا انچو وہد کج انت کہ کسے ءِ بربادی ءَ ارسیگ بہ بیت۔
(وسعت اللہ خان ءِ اے نبشتانک روتاک ایکسپریس ءِ یکم جنوری 2019ءَ چاپ بوتگ۔)