نیشنل ازم(راجدوستی) ءِبندات چہ یونان ءِ شہر ایتهنز ءَ بیت، بنی آدم ءِ بُندپتر ءَ ما اولی رند ءَ گِندیں کہ دو ملک (Sparta/Athens)وت ما وت ءَ جنگ کن ات۔ ایتهنز ءُ اسپارٹا آ وہد ءَ مستریں طاقت بوتگ اَنت بلے زانشتی پڑ ءَ ایهتنز، ءُ جنگی پڑ ءَ اسپارٹا گیش بوتگ۔ آ زمانگ ءَ طاقت علم ءُ زانت ءِ نہ بوتگ بلکیں زحم ءِبوتگ۔ ایتهنز ءُ اسپارٹا ءِ جنگی تاریخ Thucydides ءِ کتاب Peloponnesian war ءِ تہا گندگ بیت کہ اودا درستیں ایتهنز ءِ مردم جنگ ءَ بہر زور انت۔ ایتنز ءِ تہا virtue plus knowledge ءَ سک باز ارزشت بوتگ۔ اِشانی رکّینگ ایتهنز ءِ علمی زمہ واری بوتگ۔اسپارٹا ءِ تہا ہمک زہگ ءَ را جنگی هیلکاری(Militiary Training) دیگ بوتگ تاکہ آ اسپارٹا ءَ را چه ڈنّی طاقتاں بہ رکّینیت۔ چی ایشاں دو جتائیں دود (Culture) گندگ بیت ءُ اے دودانی رکینگ ءِ حاترا سے جنگ بوتگ، اگاں ما nationalism theory ءَ بہ چاریں گڈا اے لیکہ شرّیں وڑے ءَ پہمگ بیت کہ Nationalism is above all a sense of togetherness.
ادا togetherness ہما دود اِنت کہ مردم ءَ چه یکے دومی گِستا کنت۔ گِستا بوگ Isolation ناں بلکیں Identity انت۔ ترا وتی کارانی سرا پہر بیت، تو چه اے درستاں جِتا اے واستہ بئے کہ تئی sense of identity develop بیت۔ مستریں گپ ادا اے بیت کہ اے sense of identity ہرکسءِ تھا develop نہ بیت۔ ایتهنز ءِ society سہ کلاسءِ تہءَ بہر بوتگ. درساں چہ جہل lower class بوتگ کہ آ sense of identity ءَ چے زبہر بوتگ۔ تاریخ بیحال کسءَ نہ کنت، دیم تِرءَ گندگ بیت کہ Roman Empire دیم ءَ کیت۔ ایتهنز ءِ دُرسیں چیزاں سر ءُ چیر کنت، انسان ءِ تاریخ ءَ سیاہیں دور”Dark Age” بِندات بیت. اے دور ہزار سال ءَ چہ گیش انسانانی زِہنانی سرا حاکمی کنت۔ اگن ما اے دور ءَ”Age of irrationalism” بُہ گوشاں رد نہ بیت،پرچہ کہ پاور عقل (Reason)نہ بوتگ بلکہ پاورءِ جند پوپ (Pope) ءِ دست ءَ Irrational بوتگ۔ اے 1400th Irrationalityء ءَ ہلاس بیت، وہدے کہ Renaissance اٹلی ءَ بندات بیت، Renaissance ءِ آہگ ءِ مستریں سبب کاروبار (Trade) بیت، کاروبار مردماں نزدیک کنت، ایشیا چہ نوکیں Ideas ودی بیت۔ چه ہمے Exchange of ideas ءَ ودی بوتگیں Renaissance، دو نوکیں هیال (ideas) بندات کنت. اولی هیال Classicism انت ءُ دوئمی Individualism انت. چه Classicism ءَ مراد ہما Classical چیز کہ ایتهنز ءَ virtue and knowledge گوشگ بوتگ انت، آ دیم ءَ آرگ بہ بنت تاکہ وشحالیں زندے گوازینگ بہ بیت انچو کہ وشحالی ایتهنز ءَ بوتگ. دومی حیال Individualism انت، چہ ایشی ءَ مراد مردم وت وتی نُقص و نف ءِ جواب دیوک انت، (Pope) پوپ ءَرا اے حق نسیت کہ آ دیگرانی زند ءِ زمہ وار بہ بیت۔ چه ادا چاگرد (Society) دو جتائیں لیکہ ءِ منوگر بیت. یک لیکہ ئےءِ منوگر Renaissance ءَ منّ انت ءُ دومی Church ءَ را۔ دیمتر ءَ گندگ بیت کہ Renaissance ءِ منّوگرChurch/Pope ءِ پاور ءِ کم کنگے واست ءَ راجدوستی (Nationalism) ءِ مہار ءَ مُہر دارگ ءِ حاترا جُہد کنگ ءَ بندات کن انت۔ ایشانی تہا یک جہدئے یا بغاوت ئے (Reformation) ءِ شکل ءَ گندگ بیت، اولی رندا جرمنی ءِ نندوکیں مردم وتئ Church ءَ دُورا کن انت، ءُ Holy Bible ءَ وتئ زبان ءَ ترجمہ کنت انت، ہمے زبان جرمنی ءِ مردماں یک بوگ ءِ سِکین ءَ دنت، بزاں کہ sense of identity ءَ ودّینت (Develop کنت)۔ جرمن ءِ چاگرد راجدوستی ءِ واستہ ہر پِڈا کار بندات کنت انت، چوشکہ مارٹن لوئتر (Martin Luther) مزہبی پِڈا،Friedrich Hölderlin ءُ آ دگہ مردم Romanticism ءِ شکل ءَ کار ءَ بندات کن انت ءُ بیپاری مردم (Traders) Zollverein (1834-1919)ءِ شکل ءَ جرمنی ءَ را یکجہتی ءِ پّجارئے دئیگءِ جہد ءَ کن انت، گُڈّی ءَ (Bismarck) پہ طاقت ءِ زورا 1871 ءَ پیرس ءِ تھا German Nation-State ءِ جار ءَ جنت ، ادا Prussian Nationalism or Elite Nationalism گندگ بیت، کہ آ یک Marxist point of view ئے۔ حیر، راجدوستی وتئ تہا مهلوک ءَ را جتا بوئیگ ءِ سکین ءَ نہ دنت, بلکیں یک بوئگ ءِ جہد ءَ کنت.
وہدے کہ 18th century ءَ rationalism چہ industrial Revolution ءَ بندات بیت، Scream for Africa افریقہ ءَ بندات بیت، کہ روکپتی ملک وتی وشحالی ءِ واستہ اے دگہ محلوکءِ ساحل ءُ وسائل آں قبضہ کن انت۔ ہمے وڑا مستریں طاقتت وت ما وت ءَ جنگ کن انت، چہ ایشیا دو مزنیں جنگ گندگ بیت(World Wars).
اودا ہزارانی کچ ءَ مردم مِرانت۔ وہدے اے اولی ءُ دومی جہانی جنگ ہلاس بوئگءَ بنت، بازیں مردم ئے نیشنلزم (راجدوستی) ءِ گالبند (‌Term)ءَ کارمرز کنگ بندات کن انت ءُ وتئی واستہ نوکیں ملکے ءِ جوڑکنگے جہدءَ کن انت۔ آیانی کرا دلیل اے بیت کہ مارا یک زبانے است، مے دود ءُ ربیدگ چہ آدگِہ مردماں جتا انت، مارا یک زمین ئے است،چہ ایشاں مئے sense of identity جوڑ بوتگ ۔ ہمے حساب ءَ ما گندیں کہ Decolonization افریقہ ءُ ایدگہ جاگہاں بندات بیت۔
نیشنلزم ءِ مستریں لوٹ وتی واستہ یک وت واجہئی ءِ استان (Independent State) ئے جوڑ کنگ انت۔ انچو کہ Hans Kohn ءِ نزیک ءَ نیشنلزم یک state of mind ئے، بلے اے مرد نیشنلزم ءَ ہم دو کپ کنت Nationalism from above، ءُ nationalism from below وہدے کہ نیشنلزم ءِگپ بوت گڑا ما بِچاریں کہ نیشنلزم کجام نیشنلزم انت۔ nationalism from above انت یا nationalism from below انت۔ وہدے کہ یک چاگردئے ءَ مردم گوش انت کہ ہما مردم وتئی راجءِ واستہ آجوئی ءِ لُوٹ ءَ کن انت گڑا ماں بچاریں کہ کجام مردم اے گپءَ کنگ ءَ انت؟ زمیندار، دولتمند، سردار، یا لس محلوک؟ Hans Kohn گوشیت کہ وہدے زمیندار، دولتمند، سردار آزادی ءِ جہد ءَ کن انت ءُ آزادیءِ کارءَانت گڑا ما ایشی ءَ nationalism from above گوشیں، اگں ہمے آزادی ءِ واستءَ لس محلوک جہد کنت ما ایشی ءَ nationalism from below گوشیں.
ادا Hans Kohn ءِ کتاب the idea of nationalism ءِ تہاstate of mind یک چاگردے ءَ انچو ودّینت نہ کنت، ایشی ءِواستہ Material Condition الّمی انت۔ Material Condition ءِ تہا تئی زمین، تئی دود، محلوک بنت، اے دروستیں چیز تئی سرا اثرمند بنت۔ ہمے اسثرمندی تئی state of mind ءَ develop کنت۔