گُل خان ءَ دراجیں(پارسنگ) ءِ(بحرانی ) سرا ھم کار کُتگ بلے گیشترتجربگ کسان ءُُ درمیانائیں پارسنگ ءِ سرا کُتگ ۔ پہ درور :
دَر بہ کپیت آپتاب
گرم چو آس ءِ زراب
سُہر چو سُہریں گُلاب
زندہ بِبیت انکلاب
یا
پادا کہ وتن بُن گپت
تئی پُلیں چمن بُن گپت
تئی کوہ ءُُ دمن بُن گپت
پادا او گِھیں ورنا!
یا
کدم کدم رواں بہ بئیت
دلیر ءُُ پہلواں بہ بئیت
پہ شانِ مادر ءِ وتن
فدا گوں مال ءُُ جاں بہ بئیت
پہ نام ءُُ ننگ ءُُ آبرو
سراں وتی دیاں بہ بئیت
پہ کٹ ءُُ سوب ءِ منزل ءَ
کدم، کدم رواں بہ بئیت
یا
جہان ءَ ھبر گوں نزوری نہ بیت
اِدا زندگی گوں لگوری نہ بیت
نزورانی ھکّ ءَ نہ منّیت کسّ
گوں زورآوراں دپ ٹکوری نہ بیت
ھبر پدّرا اِنت روچ ءِ مسال
گوں گُرک ءُ پس ءِ یجّہ ھُوری نہ بیت
پہ ہرگام دامے، پہ ہر راہ ءَ کھڈ
رؤگ مں جہان ءَ ، پہ کُوری نہ بیت
یا
بیلاں! بیلاں! دَرکپ ئے دیما، تْرنب ءُُ توار اِنت جنگانی
ریھتگ انت دُژمن میتگ ءُُ ہلکاں ، لجّ ءُُ میار اِنت ننگانی
مرچی مچارئے موسم ءُُ وھد ءَ ، سنج ءُُ سلاھاں نز آرِئے
جیڑواں براتی ، بِلّ ئے مروچی دَنزاں بچارئے جنگانی
ھمے رنگ ءَ گُل خان ءَ مردّف غزل ءَ ابید غیر مردّف غزل ھم نبشتہ کُتگ ۔ پہ دَرور اے مردف ءُ غیر مردف غزلانی لہتے بنداں بچارئے:
پہ وَت ءَ زندے ہلکاپیں تلبدار مناں
اے گناھے اگاں، بند بند ءَ گنہگار مناں
سرمچاراں پہ وتی ساہ ءَ من ءَ تُرس نہ انت
زندءِ ھکانی تلبدار ءُُ نگہدار مناں
گھیرت ءُ لج ءُُ مڑا ، توکل ءُُ سس ءِ سورت
دل ءَ ھر کُنگر ءِ ، ماں میتگ ءُُ بازار مناں
ربّ ءِ منکر من نَیاں، نئے چہ نبی ءَ پاکیں
کوم ءِ دلبند ءُُ وتن مات ءِ پرستار مناں
منی سنگت ، منی ھمراز ءُُ ھمدل
نہ بیت ھچّی وڑ ءُُ داب ءَ گو حاسل
تہاریں شپ، گروک ءُُ گرند ءُُ توپان
دراجیں راہ ءُُ دیریں پند ءُُ منزل
نہ بیتہ چو کسے ، نئے بیت دیما
جہان ءَ مئے وڑیں نابود ءُُ جاہل
وتی ملک ءِ تہ ءَ پردیس ءُُ بے نان
وتی لوگ ءِ تہ ءَ مئے ھک انت باتل
ہندوستان ءِ نامداریں شاعرءُُ کواسیں نَدکار سرور عالم راز سرورؔ وتی نبشتانک ’’ فیض کی شاعری ‘‘ ءَ بیان کنان گوشیت کہ شائری ءَ تہ ءَ گالانی تکراربرے برے شئیرءِ زیبائی ءُُ معنویت ءَ گیمرینیت بلے اُستادیں شاعرانی گورا انچیں تیکینک الّما بنت کہ آ چہ گالانی تکرار ءَ وتی شئیر ءِ کدّ ءُُ بالاد ءَ مزن بہ کن انت۔ ‘‘
گُل خان نصیر ؔ ءِ بازیں پربندانی تہ ءَ ماراگالانی تکرار گندگ ءَ کَیت بلے بید چَہ لہتے پربنداں گیشتریں پربندانی تہ ءَ گالانی تکرار موسیقیت پیدا کنگ ءَ انت پہ درور :
منی وتن یک پچیں دیارے
منی وتن دشت ءُُ کوہسار ے
منی وتن کیچگ ءُُ تیابے
منی وتن پَٹ ءُُ ریگزارمنی وتن ھرچے است منیگ انت
یا
وتن وتن ، منی وتن
بہشت ءُُ زندگی وتن
گُل خان ءِ شاعری ءِ تہءَ مارا زگریں بلوچی ءَ ابید براہوئی ، فارسی ءُ اردو ءِ گالانی کارمرزی ھم گندگ کئیت۔
’’ آئی ءَ مکرانی گالوار ءَ ابید رخشانی ءُ سلیمانی گالوار ھم کارمرز کُتگ۔ ‘‘
گُل خان ءِ کلیات ءِ تپاسگ ءَ ماراقافیہ یا پیشرد انی مزنیں کساسے دست کپیت کہ پہ نودربراں مزنیں کمک اِنت ۔ پہ درور:
توار، سحار، تہار، دیار، شُمار، بہار، تلار، اوار، کہار، ڈگار، چنار، کشار، کٹار، گُبار، پتار، مزار، سگار، لوار ، ودار، مہار، ستار، مدار، بشار، گہار، سمار، زکھار۔۔۔
بار، وار، کار ، آر، یار، سار، جار، دار، شار، زار۔ ۔ ۔
تاری، واری ، زاری ، باری ،جاری ، ساری، گاری ، نہاری، کچاری، تیاری ، کاری ، مداری ، کتاری ، کٹاری، گہاری ، مزاری، اواری ، معیاری۔۔۔
نوش، پوش، پروش، ہوش، چوش، گوش، کوش،جوش،روش،موش،کھروش،ہمروش،گُلپوش، تروش، شموش، گروش، اگھوش۔۔۔
زبان ، گمان ، تچان، جہان، ترپان۔۔۔
جبین ، حسین، زمین ، جنین، مشین، زمین ءُُ دگہ بازیں
گُل خان ءَ شئری زلورت ءِ ھساب ءَ چہ دری زباناں ھم سک باز کُمک زرتگ بلے کُل آئی ءِ وتیگ ءَ گیشتر چَہ براہوئی ءَ زٗرتگ ۔
میر گُل خان نصیرؔ ءِ شائری چہَر ءُُ شُبین ءِ مڈی اَنت۔ آئی ءَ وتی شاعری ءِ تہءَ چیدگ بزاں علامات کارمرزگ ءِ ھم کامیابیں تجربہ کُتگ چوش کہ بولان ، آہوئے صحرائی ، کوکو ، کپوت، ماہ ، استار، کلکشان ، شاتل ، زِر، چَول ، گرند ، گِروک ، ھانی ، شہہ مرید، زندان ، قاتل ، پاہو ، ساقی ، شراب ءُُ دگہ بازیں۔
من ءَ سھب ءِ سمین چَہ کوہساراں
گوں نرمیں آہ سرداں کنت بیَدار
شلیت ءُ ھم شَلینیت شبنمی ءَ
سمین، دٗوریں دل ءِ روپیت زَنگار
چو ھون سُھریں تلار ءَ آزگیں دل
نہ چنڈیت چہ مُجیں زُلمانی یلگار
زمین چنڈ ءُ گروک، گرئنداں بہ پیچیت
نہ لرزنت دست ءُُ مئے سیاھیں دل ءِ تار
وتن مات ءِ ماں جیگ ءَ ننگریں بچ
ترپنت چو جلوہ ناکیں بامی استار
روچ آسیت ، بلے دیر نہ بنت ، دہنز شپ ءِ
چاردھی ماہ، چو جنوزانیں کج ءَ ، برباد انت
شپ کپیت زُوم وسیاہمار بنت ہارودیں زہیر
سُھب بامیت ، سَمین ءِ گوں دل ءَ بیداد اِنت
گُل خان ءِ ءِ درشان داب یا اسلوب چَہ وتی عہد ءِ سرجمیں شائراں پہکا جتا اِنت ۔ آئی ءِ شئیری اِزم ءِ تہءَ جمالیاتی ءُُ زیبائی ءِ سِنچ ءُ مارشت ھم گندگ کئیت ءُ مقصدیت ھم۔ آئی ءِ شاعری ھُشکیں پُتّاری نہ اِنت بلکیں آئی ءِ جند ءِ شخصیت ءُُ کردءِ آدینک انت۔
’’ ڈیوا‘‘، ’’بیا او مرید‘‘، ’’دل ءِ چماں گوں بچار‘‘، ’’ترا نود بیاراَنت‘‘، ’’مھگل‘‘ ، ’’ زہیر نالی گوشیت ‘‘، ’’اُشتر ‘‘ ، ’’ بلُّک‘‘ ، ’’ اومان ‘‘ ، ’’ تَوئے ‘‘، ’’چمانی ٹپ ‘‘، ’’من ءَ زہیر بیتگ ‘‘، ’’ بیا او مہپری‘‘ ، ’’بے علمیں جنک‘‘، ’’ منی ساہ ‘‘ ، ’’واب ءَ دیستگ‘‘، ’’ زندگی چم جنت ‘‘ ، ’’ زندگی ‘‘ ، ’’ مہر نزاناں‘‘، ’’ آس زہیرانی ‘‘، ’’گوہر ترپیں استار‘‘ ، ’’دیدار تئی بیتگ‘‘، ’’نئے پہ گرانُک ءَ‘‘ ءُُ دگہ بازیں انچیں پربند انت کہ مارا ازم ءِ تہ ءَ جمالیاتی ءُ زیبائی ھواری ءَ گندگ کاینت۔
شہید پروفیسر صبادشتیاری وتی پٹ ءُُ پولی نبشتانکانی گیچین دپتر ’’انگریں واھگ‘‘ ءِ تاکدیم ۹۹ ءَ بہ گرتاں ۱۰۶ ءَ ’’گُل خان نصیر ‘‘ ءِ ازم ءِ سرا گپ جنان گوشیت :
’’ گوں واجہ گُل خان نصیرؔ ءَ مئے مستریں زوراکی ءُ ناانصافی اے بوتگ کہ آئی ءِ شاعری ءِ ڈیل ءُ بالاد ءَ معین کنگ ءِ ھاترا گیشتریں براھُندگ رُنگراھاں کپتگ انت۔ ‘‘
(۲)دیمترءَ بیان کنت:
’’من وَ اے گوشاں کہ گُل خان نصیرؔ ھما اولی مردانت کہ آئیا بلوچی احتجاجی و راجی شاعری ءِ یک انچیں کشکے کشّت کہ آئیا رند ہر شاعرے ءَ اے دَگّ و راہ گپت گُڑا آئیا الّما نصیرؔ ءِ پدگیری کُت۔ ایوکا پدگیری انّاں بلکیں چہ آئیے ’’ ڈکشن ‘‘ ءَ بہ گر دانکہ ’’ شعر دپگال ‘‘ کنگ ءِ اسٹائیل درست اِش وتی کُت۔ زاناں اے یک کسانیں گپّے کہ بلوچی نوکیں شاعری ءِ تاریخ ءِ ۳۵ سال ءِ سرا گُل خان نصیرؔ ءِ رنگ ءُ دروشم ءِ جمبر ساھیل انت۔ گُل خان نصیر ؔ ءِ ازم ءِ یک مستریں جوانی شرّی یے ایش انت کہ بلوچی شاعری ءِ تاریخ ءِ تہا آھما یک سروک شاھیں شاعر انت کہ چہ درستاں گیش آئیا ھَئیت ءِ تجربہ کُتگ۔ دروشم ءُ ھئیت ءِ ھما بازرنگی و باز پھناتی کہ گُل خان ءِ گوارا ہست دگہ ھچ جاگہ ءَ مارا گندگا نئیت۔ ‘‘(۲)
میر گُل خان نصیر ؔ ءِ شائری ءِ فلسفہ آئی ءِ زندگی ءِ فلسفہ انت۔ انچش آ گوں وتی سیاسی جہدءَ کمیٹڈ بوتگ کہ ھُشک ءُُ ترّی ءِے نزانتگ ۔ھمے رنگ ءَ آئی ءَ وتی شائر ی ءِ ھدائی داد پہ مقصد کارمرز کُتگ۔ گمان ھمیش انت کہ آئی ءَ ماں وتی شائری ءَ پہ زانت آسانیں ءُُ تچکیں زبان ءُُ بیان کارمرز اِتک ءُُ مول ءُُ مرادہ ءِ ے مے بیتگ کہ وانوک تُری وانندگ بہ بنت اگں نا بے وانندگ ھر دوئیں یکیں رنگ ءَ ایشاں پہم اِت بہ کن انت، پمشکا گُل خان ءِ شائری ءَ شئری ابہام ءِ جاہ ءَ مارا تچکیں پگر ءُُ مارشت گندگ کاینت ءُ اے ھما نُکتہ انت کہ ایراد گروکاں لنکگ چست کنگ ءِ راہ دَنت ۔
گُل خان ءَ چہ وتی شائری ءَ وتی چاگرد ءِ بزگی ءُُ بدھالیءِ انچیں اکسے پیشداشتگ کہ وانوک ءُُ اِشکنوک تُری ھرکجا بہ بنت آ چہ گُل خان ءِ چمّاں بلوچ ءُُ بلوچستان ءِ آزگیں ٹپاں دیست کن اَنت۔
’’ بلوچ‘‘ گُُل خان ءِ زندگی ءُُ شائری ءِ آئیڈیل کارست انت ، پمشکا آئی ءِ دُعا پہ بلوچ انت ، پہ بلوچ ءِ رُژنائیں باندات انت ءُُ پہ بلوچ ءِ سرزمین ءِ وشّی ءُُ وشّ ھالی انت ۔
بلوچ ! تیرے چو دَر رَوت اچ کمان ءَ گوزیت انت آہِنیں پَلکاں شَپان ءَ
بلوچ زہرے کہ تہل کنت انت دپان ءَ
بِبیت ھردیں مقابل گوں بدان ءَ
بلوچ آسے کہ بُن دنت انت لدان ءَ
گنوکاں سارکنت ، پُروشیت بُتان ءَ
آ بلوچ ءِ سرءَ زلم ءُُ زُوراکیانی ھلاپ انت ۔ آئی ءَ یک نیمگے ءَ بلوچ راج ءِ ناتپاکی ، ناسرپدی ءُُ وتی ھکّ ءِ نزانگ ءِ درد اَت ءُُ دومی نیمگ ءَ وتی بزگ ءُُ لاچاریں راج ءِ وتی جند ءِ ملک ءِ تہ ءَ چو گلامانہ زندگی گوازینگ ءِ گم۔
باور کن اِت، براتاں منی، مرچی ھما کَوم، زندگ اِنت
پدکنزگ ءَ عیبے گِرانت، تِیرانی گرمیں شنزگ ءَ
ھمے سوب انت کہ گُل خان ءِ مہری شائری بِبیت کہ راجی ، مزاحمتی بِبیت یا کہ پنت ءُُ نصیحتے ، آ ھمک رنگ ءَ گوں وتی ماتی زمین ءِ مہر ءَ ھمگرنچ انت۔
بیا او مرید، بیا او مرید
بیا او مرید دیوانگیں
بیا بیا کہ دیوانے کنوں
مولانگ ءُُ مستانگیں
سوحتہ ترا اِشک ءِ زِراب
مارا گماں کُرتہ کباب
تَو ھانل ءِ دَرداں زَرئے
ما پہ وتن جانانگیں
پَرک ھچ نہ انت مئیگ ءُُ تئی
دردءَ ءُُ زِرد ءِ آچش ءَ
تَو ھانل ءِ اِشک ءَ گنوک
ما پہ وتن دیوانگیں۔
