واجہ شہداد چاه سری بلوچی زبان ءِ بنداتی نبشتہ کاراں ہوار بوتگ۔آئی شعرءُ ردانک دوئیں نبشتہ کتگ۔آئی ءِ شعر شفیع بلوچ ،امام بخش مستانه صابر بلوچ، خلیل بلوچ ءُ نوکیں دور ءَ راشد سبز ءُ سلیم امین ءَ گوشتگ انت۔

شہید وت شر انت۔ شہمیر ءِ معنا شہید نه اِنت. شہمیر ءِ معنا میرانی شاه، میرانی بادشاه بزاں مزنیں میر. انچو گندئے شہپریگ(شه پری) ءِ معنا مزنیں پری یا پریگانی شاہ۔ شاہ ءِ معنا بادشاہ۔ شہمیر ءِ معنا میرانی مستر یا مزنیں میر۔

بلوچیءَ قصہ ئےاست انت کہ یک روچے حرماگ ،گندیم ءُ برنج ءَدیوان ءَشرط بست۔

مروچاں ما یک چیزے گندگ ءَ ￴ایں کہ بازیں مردم لبزانی بدل کنگ ءَ ￴نوکیں اصطلاح انچیں بے سر ءُ ￶بُنیں جوڑ کنگ ءَ ￴سک تکانسر اَنت، اے گپ ءَ ￴ھچ شک نیست کہ گالسازی دنیا ءِ ￵کلیں زباناں ھست، مارا ھم گالسازی لوٹ اِیت بلے ھما گالسازی کہ آئی ءَ ￴ادارھے بکنت ءُ ￶رواج بدنت، ھریکے پہ دیم اگاں گالسازی بندات بکنت گڑا ایش اِنت کہ کس سرپد نہ بیت کَے چے گْوشگ ءَ ￴اِنت۔

نیشنل ازم(راجدوستی) ءِبندات چہ یونان ءِ شہر ایتهنز ءَ بیت، بنی آدم ءِ بُندپتر ءَ ما اولی رند ءَ گِندیں کہ دو ملک (Sparta/Athens)وت ما وت ءَ جنگ کن ات۔ ایتهنز ءُ اسپارٹا آ وہد ءَ مستریں طاقت بوتگ اَنت بلے زانشتی پڑ ءَ ایهتنز، ءُ جنگی پڑ ءَ اسپارٹا گیش بوتگ۔ آ زمانگ ءَ طاقت علم ءُ زانت ءِ نہ بوتگ بلکیں زحم ءِبوتگ۔ ایتهنز ءُ اسپارٹا ءِ جنگی تاریخ Thucydides ءِ کتاب Peloponnesian war ءِ تہا گندگ بیت کہ اودا درستیں ایتهنز ءِ مردم جنگ ءَ بہر زور انت۔ ایتنز ءِ تہا virtue plus knowledge ءَ سک باز ارزشت بوتگ۔ اِشانی رکّینگ ایتهنز ءِ علمی زمہ واری بوتگ۔اسپارٹا ءِ تہا ہمک زہگ ءَ را جنگی هیلکاری(Militiary Training) دیگ بوتگ تاکہ آ اسپارٹا ءَ را چه ڈنّی طاقتاں بہ رکّینیت۔ چی ایشاں دو جتائیں دود (Culture) گندگ بیت ءُ اے دودانی رکینگ ءِ حاترا سے جنگ بوتگ، اگاں ما nationalism theory ءَ بہ چاریں گڈا اے لیکہ شرّیں وڑے ءَ پہمگ بیت کہ Nationalism is above all a sense of togetherness.

شیطان کندیت  ارسطو ءِ سرا کہ  بیچارگ ءَ گوشتگ کہ ’’ بنی آدم راہ ءُ رسم ءُ راہ  ءُ رہبندی ساہ دارے‘‘۔ہمے کہ بنی آدم ءَ’’ شہم ءُ رہداری‘‘ بگندیت،کندیت،ٹہک دنت،قہقہ جنت۔مرد گپ ءَ ات کہ ’’ پہ شاعری ءِ حاترا شعرءِ ازم ءِ زانگ ہژدری انت ءُ بید ء شعر ءِ ازم ءَ شاعری، شاعری ئے نہ انت بلکیں اوگام ءُ حالکاری ئے،تاں شاعری ئے  شعریات ءِازمی تک ءُ پہناتاں پیلو مہ کنت ،آشاعری ئے گوشگ نہ بیت۔نوکیں نگدکاری ءَ اے مستریں ذمہ واری بن دروشمی(ہیئتی تنقید) نگدکاری ءَ داتگ۔‘‘من گوں دلگوش استادءَ گوش دارگان اتاں کہ سکیں جہلانکیں فکری ءُ ازمی تک ءَ گوشتانک دیگ ءَ ات کہ منی چپیں گوشءِ بن ءَ پر پرے بوت ۔من زانت کہ نیک بحتیں شیطان انت کہ شیطانی ئے ءَ دلمانگ انت’’چے گوشدارگائے کَہُودہ؟‘‘

Absurdism ءِ فلسفہ بندرا البیر کمیو ءِ فلسفہ گوٛشگ بیت(حالانکہ اے حقی ئیں فلسفہ ئے گوٛشگ نہ بیت بلکیں فلسفہانہ فکر ءِ دابے) ءُ مئے کرا ایشی ءِ پونزساد اوں برگ ءُ سارترءِ پونزءَ بندگ بیت کہ سک رد انت پرچکہ اے فلسفہ ءِ چمگ ہم چو ہستانکی فلسفہ ءِ وڑا چہ نیچہ (Nietzsche)ءِ فلسفہ ءِ بنزیاہ ءَ پیداک انتءُ واجہیں اردو ادیباں ایشی ءَ ہم چو ہستانکی لیکہ ءَ مانگشینتگ۔ اے لیکہ انگریزی ءِ راہ ءَ اردو ءَ اتکگ انت ءُ پدا اردو ءِ راہ ءَ بلوچی ءَپمیشگہ اردو ءِ ردی نوں بلوچی ءِ گٹءَ توک انت۔

 پائلو کوئلو ءَ وتی کتاب Confessions of  a Pilgrim ءَ نبشتہ کتگ کہ  مارکس ءِ گوشتن ’’ مذہب پہ بنی آدم ءَ چو افیوم ءِ پیما انت‘‘ باز گوشگ ءُ نبشتہ کنگ بیت بلے ایشی ءِ  ’’ ہزنس(Essence)‘‘ ءُ تہی معنا ءَ کم مردم فہم انت‘‘ ہمے وڑا بلوچیءَ  ہستانکی لیکہ  ءِ  سرا اوں  ڈلگ… Read more »

بلوچی اکیڈمی ءِ چئرمین سنگت رفیق ءَ گوں اقبال اکیڈمی پاکستان ءِ ڈائریکٹر رؤف رفیقی ءَ گند ءُ نند کتگ ، دوئیں سروکاں زانشتی ءُ لبزانکی کاراں ہمکاری ءِ واہگ پدّر کتگ۔