“اے وھد اَنت کہ مہلوک ءِ ارواہ ءَ چکاس اَنت۔ ”
تومس پین( Thomas Paine)ءِ اے گُشتن نہ ایوک ءَ امریکہ ءِ آشوب ءِ بندات ءَ بیان کنت بلکیں آئی وتی زند ءَ ھم بیان کنت گوں۔
تومس پین انگلینڈ ءِ یک ساچشتکاریں زانتکارے ءَ اَت کہ 1737ءَ ودی بوتگ اَت۔آئی لگتمالیں مہلوک ءِ مدت ءُُ کمک کتءُُ آھانی بُنکی حق آنی لوٹ ءِ جہد ءِ تہا وتی ھم قومیں،سیمسراں آ دیم آدگہ ملکانی ءُُ دری نیکراہ ءِ منوگرانی جہدءِ تہا تچک ءَ بہر ے زُرت۔امریکہ ءُُ فرانس ءِ آشوب ءِ تہا آئی تچکیں کرد ءُُ بہر زورگ آئی ءِ گوں لگتمالیں مہلوک ءَ مہرءُُ دوستی ءِ پدریں ثبوت ئے۔
وھدے 1774ءَ تومس پین امریکہ ءَ شُت ءُُ سر بوت گڈا اے وھدا اودا13چیردستیں ھند ءُُ دمگ برطانیہ ءِ نوآبادیت ءُُ لُٹ ءُُ پُل ءِ ھلاپ جنگ ءَ اِت اَنت۔بلئے انگت ءَ اودیں بازیں مردمے وتی ماتیں وتن ءِ پہازگ ءَ گوں برطانیہ ءِ سامراج ءَ جنگ کنگ ءَ تُرس ءِ آماچ اَت ۔اے پیمیں مردم گوں بادشاہ ءَ وپادار اِت انتءُُ وت وجہی ءُُ آجوئی ءِ بدلہ ءَ آ گوں انگریز اں سیاسی معاہدہ ءِ کنگ ءَ ھدوک اِت انت۔پمیشکہ اے پیمیں وپاداری برطانیہ ءِ ھلاپ ءَ یک مشتیں جہد ءِ دیم ءَ یک بلاہیں اڑءُُ جنجالے اَت۔
1776 ءَ وھدے آئی ءِ نامداریں پمفلٹCommon Sense شنگ ءُُ تالان بوت کہ آئی تہا آئی ءَ بادشاہتءِ ادارگ ءُُ وپاداریں ٹک ءِ شریں وڈے ءَ نگدکاری کتگ اَتءُُ جمہوریت ءِ ءُُ چہ برطانیہ ءَ جتا بوئگ ءِ سیکین داتگ اَت ۔ آئی بادشاہ ءَ را ،آئی ءِ دوتل ءُُ دوپوستی ءُُ وت ساچیں قانوداناں ایر جت۔آئی امریکہ ءِ مردماناں منّارینت کہ برطانیہ ءِ وپاداری ءَ یل بہ دایتءُُ آجوئی ءِ واست ءَ جہد بکن اِت۔آئی دیمترا گُشت کہ بادشاہت ءِ ادارگ نہ ایوک ءَ دوتل ءُُ دوپوستیں مارشت ئے بلکیں ایشی ءَ ملک ءِ گواچن ھم لُٹیتگ انتءُُ مہلوک ءَ را چہ آھانی بُنکی حق آں ھم زبہرکتگ۔ھمئے پمفلٹ زوت نامدار بوت ءُُ چاگرد ءِ ہر پڑ ءِ مردماں آئی ءَ را ونت۔ھمئے پمفلٹ ءَ مہلوک ءَ را منّارینت کہ وتی دیمروی ءِ واست ءَ وتی جند ءِ مال ءُُ مڈی آنی سراستک بکن اِتءُُ چہ لگتمالیں ماتیں وتن ءَ ھچ پیمیں مدت ءُُ کمک ءَ چماں مہ داریت۔آئی ءَ گوں مہلوک ءَ دزبندی کُت کہ نوآبادی حکومت ءِ ھلاپ ءَ جنگ بہ کن اِت۔
وھدے 1789ءَ فرانس ءِ آشوب بندات بوت گڈا سرجمیں یورپ ءِ دیمروی دوستیں زانتکارے چہ واب ءَ اگاہ کُت انت ءُُ یک مشت کُت اَنت۔آھاں ھمئے اوست داشتگ اَت کہ فرانس ءِ پیما آ ھم وتی کہنیں چاگردآنی تہا نوکیں بدلی کاراَنت ۔ایڈمنڈبرکی(Edmund Burke)وتی کتاب Reflections on the french Revolutionءِ تہا فرانس ءِ آشوب ایر جت ءُُ گشت ئے کہ اے آشوب ءَ فرانس ءِ کرن آنی کہنیں ادارگ ءُُ دود ءُُ ربیدگ تباہ کتگ انتءُُ ملک ءَ را جنگ ءُُ جدل ءِ تہاچگل داتگ ئے۔تومس پین ءَ1791 ایڈمنڈبرکی ءِ اے منطق ءُُ دلیل وتی پسو Rights of Man The تہا رد کُت ءُُ آشوب ءِ پلہ مرزی ءِ کُتءُُ مہلوک ءِ بُنکی حق آنی پجار ءِ جار ءِ جت۔
ھمئے کتاب ءِ شنگ ءُُ تالانی ءَ برطانیہ ءِ حکمران طبقہ ءِ تہا بے چینی ودی کُت چیاکہ آشوبی پگر ءِ چاگرد ءِ تہا تلان بوئگ ءِ وڈ ءُُ پیم شریں وڈے ءَ سہرا بوتگ اَت۔ھمئے واست ءَ برطانیہ ءِ حکومت ءَ تومس ءِ ھلاپ ءَ ایکشن زُرت ءُُ غداری ءِ کیس ئے جت۔تومس پین چہ انگلینڈ ءَ تتک ءُُ فرانس ءَ شُت کہ اودا آشوب زِردان اَت ءُُ نیشنل کنونشن ءَ گوں ھمگرنچ بوت۔
1793ءَ فرانس ءَ تومس پین گرگ ءُُ جیل کنگ بوت چیاکہ آ لوئیس ہبدہم(Louis XVI)ءِ پانسی ءِ دایگ ءَ راضی نہ اَت۔جیل ءِ وھدا آئی ءَ The Age of Reason نبشتہ کت ءُُ بہر ءُُ بانگ کُت کہ ھمئے پدا آئی نبشتانک آنی تہا باز نامدار بوت۔آ پکلوکہ چہ پانسی ءَ بچ اِتءُُ 1794ءَ جیمزمونروے(James Monroe) ءِ جہد ءُُ کوشست ءِ سوب ءَ آرا چہ زندان ءَ یل دایگ بوت۔جیمزمونروے آ وھداامریکہ ءِ پہ فرانس ءَ وزیر اَت۔
فرانس ءِ آشوب ءِ تہا تچک ءَ ھوار بوئگ ءِ پدا ،تومس پین 1802ءَ تومس جیفرسن ءِ دعوت ءِ پداچہ فرانس ءَ امریکہ ءَ شت ایوک ءَ ھمئے چارگ ءَ کہ آئی نیکراہی پگر ءِ سوب ءَ امریکہ ءِ آشوب ءِ تہا آئی کتگیں کار ھچ وڈا دیم ءَ نہ آؤرتگ انت اِش۔
آجوئی ءَ پد امریکہ ءِ سیاسی ندارگ پہکہ بدل بوتگ اَت،نہ گلامی ولگوج کنگ بوتگ اَت ،نہ کہ زالبولان ءَ ووٹ دیگ ءِ حق است اَت ءُُ نہ کہ لس مہلوکءَ را چہ آجوئی ءَ پائدگ ئے رسگ ءَ اَت۔اے وھدا تومس ءَ را آئی نیکراہی ءُُ سیاسی پگر ءِ پداوش اتک کنگ نہ بوت۔آئی پدا وتی دُراہیں زند گریبی ءُُ بزگی ءِ تہا گوازینتءُُ وھدے 1807ءَ کہ مُرت گڈا ایوک ءَ شش مردم ءَ آئی جنازہ ءَ بہر زُرت۔آئی مرگ امریکہ ءِ چاگرد ءِ تہا کمارکنگ نہ بوت کہ آئی امریکہ ءِ آجوئی ءِ تہا علمی ءُُ سیاسی رِدا وتی کرد پیش داشتگ اَت۔
برے برے آشوبی ءُُ ساچشتی زانتکار نامداری ءِ دنز ءُُ مجانی تہا گار بنت۔سیاسی لیڈر آھانی پگر ءُُ سسا ءَ چہ پائدہ زیر اَنتءُُ یکبرے کہ واکدار بنت گڈا ھما زانتکار اں چہ کنارہ کش بنت کہ آھاں گرانیں وھدا آھانی ھر وڈا ھم کوپگی کتگ۔ساچشتی پگر ے یکبرے اے پیمیں سیاسی لیڈر توسیپ ءَ کن اَنت بلئے پدا آھانی چماں بے سود بنت۔بلئے راجدپتر تومس پین ءِ میراث ءَ پہازیت ءُُ آؤکیں پدریچ ءِ را آگاہ کنت کہ آ درونت ہیل بہ کن انت کہ چون یک زانتکارے ءَ وتی سرجمیں زند پہ لگتمالیں ءُُ پدمنگتیں مہلوک ءِ مول ءُُ مراد ءَ ندر کُت۔
مُرادانی منزل
میرین نزرؔ
’’ گنوکے ئے تو؟ ابدالانی دْروشم ءَ من ءَ مانبستگ۔ چی اِنت ترا؟ چی ءَ ربودگیں گپ کنگ ءَ ئے؟کئے ترا پرماتگ؟ زِیادھیں مہراں گنوک کُت ؟؟‘‘
گْرانازؔ ءِ دپ ءَ مروچی ھرچی کہ در آتک آئی ءَ ساوڑؔ ءِ میار کُت اَنت۔آئی ءِ تْرپوکیں چمانی سُہری ءُُ آئی ءِ بے وسی ءَ مروچی بوگے پِر کُتگ اَت۔ارس چہ دیدگاں شیپ گِران ءَ آئی ءِ کرپاسیں گُلانی سرءَ کِشک پولگ ءَ اِت اَنت۔گْرانازؔ ءَ زانت کہ ساوڑؔ نوں آئی ءَ دائمی یل دَنتءُُ باریں کُجا سر ئےِ کپ ایت۔آئی ءَ بہہ نہ جیڑ اِتگ اَت کہ ما یکے دومی ءَ جِتا بئیں،،چیاکہ مہر ءِ جُتائی سک گْران اِنت،، مروچی گیدی ءَ دو فرزِندانی باندات تہار گِندگ ءَ پیداک اَت۔
ساوڑؔ ءَ گْراناز ؔ ءِ دیم ءَ سوگِند کُتگ اَت کہ آ مرگ ءِ گُڑی ساھتاں ہم گْرانازؔ ءِ دیم ءَ بیتءُُ آئی ءِ واھشتاں پیلو کنت ءُُ گوں آئی ءَ اسلیں مہر کنت۔لہتیں سال ءِ گپے کہ گْراناز ؔ گوں کاڑانی ہمرائی ءَ ہور ءُُ جمبری روچے ءَ سئیل ءُُ سْواد ءَ درکپ ایت کہ آئی ءِ نِگاہاں ساوڑؔ کپ ایت ءُُ آئی ءَ دوست بیت۔مہر ءِ بوجیگ ہما اِنت کہ مِنزل ءَ رھادگ اِنت گْراناز ؔ ءُُ ساوڑؔ سوار اَنت ،،بلے بد بہتاناں گوں بوجیگ ءَ بُڑگی اَت زاناں کہ ساوڑؔ گْرانازؔ ءَ را یل دیگ ءَ اَت۔
ساوڑؔ گْرانازؔ ءِ دیم ءَ چو بُت ءَ مِک اَت ءُُ آئی ءِ پریاد ءَ گوشدارگ ءَ اَت۔ آئی ءَ وتی کِتاب دست ءَ اَت ءُُ سگریٹے چِست کُت ءُُ کیسگءَ ئےِ کُت۔آ نوں چہ گِس ءَ ڈن درآھگ ءِ وڑ ءَ اَت۔ ساوڑؔ ءَ بازیں ھیال پیداک اَت کہ ہما روچ ءَ گْرانازؔ ءِ دیم ءَ نِشتگ ءُُ پہ بچکند آئی ءِ یل نہ دیگ ءِ سوگِند ئےِ کُتگ اَت بلے ۔۔بلے اِش کہ ساوڑؔ ءَ باریں چی بوتگ؟ زاناں وابے دیستگ ئےِ یاوت ھیال ئےِ کُتگ کہ آئی ءَ مُرادانی مِنزل ءَ سر بوھگی اِنت۔ سرجمیں شپ آ تْراس گِپتگ اَت۔واب ئےِ نہ یتکءُُ بس مُرادانی مِنزل ءِ بابت ءَ جیڑگ ءَ اَت ءُُ نوں آئی اے گپ گْرانازؔ ءَ گْوشگی اَت کہ آ گْراناز ءَ یل دنت ءُُ مُرادانی مِنزل ءَ سر گیپت۔
وھدے ساوڑؔ ءِ پادے چوکاٹ ءِ آدیم ءَ ایر بیت، گْرانازؔ پِریادے جنت ءُُ آئی ءِ پادانی چیر ءَ کپ ایت۔ اے وھدی آ دپ ءِ پُرءَ گِْریوگ ءَ اَت ءُُ گْوشگ ءَ اَت،،،
’’من ءَ نیم راہ ءَ یل دی ئے روئے؟ ایوک ءَ من نا سرجم آں۔بے ترا من اے گیدی ءَ چوں زِند گْوازین آں؟بہ گْوش من ءَ ماں نیم راہ ءَ یل دیگ ءَ ترا کُجام سیت رسیت؟‘‘
ساوڑؔ ءَ زنڈیں ساہ یے کّش اِتءُُ گْراناز ؔ ءَ را پہ دِلجمی چارگ ءَ اَت۔’’ مُرادانی مِنزل؟؟من مُرادانی مِنزل ءَ سر گِپتگ آں؟‘‘پہ اناگہی ساوڑؔ ءِ دپ ءَ ہمے دانک در آتک اَنت۔
نوں وَ گیشتر گْرانازؔ بْرانز گِپتگ اَت۔’’ چونیں مِنزل؟ چونیں مُراد؟من چہ کئے ءَ کمتر آں؟؟منی زِند ءِ مُراد تو ئے؟؟ترا کئی گماں گِپتگ کہ تُو دِگہ مُرادانی مِنزل شوھاز ئے؟‘‘ گْرانازؔ اے وھدی سک گْریوگ ءَ اَت ءُُ جُست ماں جُست ءِ چکّ ءَ ئےِ داتگ اَت۔
بلے ساوڑؔ جاک کنت ءُُ گْوش ایت’’بس کن۔ترا وتی زِند ءِ پِگر نیست،، منی زِند ءَ نوں وش نئے؟؟مُدتے بیت تئی سوج ءِ پدءَ،تئی بے پائدگیں کِرداراں منءَ شگالی کُتگ ءُُ وتی دْراہ یل کُتگ اَنتءُُ تئی رند گیری کُتگ۔تئی دامن ءِ آس ءَ بِْرجان آں بلے من ءَ سماہ نہ بوتگ۔اے مہرے نہ اِنت،،،اے منی گاری اِنت۔۔۔۔۔من نہ زانت من ءَ گْران ءَ کپ ایت۔‘‘
گْراناز ؔ اے گپانی اِشکُنگ ءَ گوں لوگءِ دیم ءَ دیم پہ چیر کپ ایت۔ساوڑؔ ہمے مار ایت کہ بان ءِ سر ڈِران اِنت ءُُ آئی ءِ سر ءَ چہ کپگ ءَ پیسر آ وت ءَ بہ کّش ایت کہ نوںآخر زمان بیت۔پدءَ ھیال ئےِ کُت کہ ھِچ نہ بوت،،پہ منی ربودگیں کاراں چی ءَ آخر زمان بیت؟؟آ دیم پہ مُرادانی مِنزل جُنزان کنت۔
مُرادانی مِنزل نوں نزیکی اَت۔ساوڑؔ ءَ بازیں پند بُر اِتگ اَت بلے شپ کپتگ اَت،پد ءَ تہار مائیں شپ، نئیکہ اولاکے آئی ءَ گون اِنت ءُُ نئیکہ آئی ءَ را یکے ءَ بُرت گون۔شپاں کئے دار ایتءُُ پہ وت ھزاب پیداک کنت۔ شپ وتی جاہ ءَ اے وھداں روچ ءِ رحمانی کس جُست نہ کنت گڈاں گوں کئے ءَ گِلگ دارئے؟؟؟اے وھدی آ پہ بے ھوشی کِشک ءِ سرءَ چو شرابیانی ڈول ءَ تتر وران اَت ،دم ئےِ بُرتگ اَت کہ پند ءِ سات اَت،،پند ءِ سات آئی ءَ بہہ نہ جتگ۔اِستال گْوش ءِ یک یک ءَ ساوڑ ؔ ءِ سرءَ چو سِستگیں تیر ءَ پیداک اِت اَنت۔کِشک ءِ لمب ءَ بُرزیں کوھاں آئی ءِ سر چکرینت۔یکے وَ گْرانازؔ ءِ یات پیداک اَت کہ آئی ءَ را یلہ ئےِ دات۔دومی آئی ءَ را مُرادانی مِنزل ءَ سربوھگی اَت۔ پدءَ جیڑ اِت ئےِ ’’مُرادانی مِنزل من وت چہ وت دُور کُت،،، گْرانازؔ ءَ گوں مہر کُت۔دست ءِ وت اے کار کُت۔
ساوڑؔ ءِ سر گوں پِنڈوکے ءَ کپت ،آ ھور جُنزان اِت اَنت دیم پہ مِنزل ءَ بلے یکے دومی ءَ پجّہ آرگ ءَ نہ اِت اَنت،،پِنڈوک ءِ مال ءُُ متا بس پِنڈگ اَت برے اے دمک،آ بازار،اے شہر ءُُ پرا شہر جُنزان اَت۔سات ءَ دوئیناں گپ کنان کُت ءُُ کِشک ءِ میان ءَ کورے آتک ءُُ آکورءَ چہ آدست بوت اَنت۔
پِنڈوک وتی کِسہّ ءَ گُشگ ءَ اَت’’بابل۔ تو زان ئے کہ پِنڑوک ءِ نامے بد اِنت۔چُک کہ پِِت ءُُ ماتاں یل دینت گڈا ھال ئےِ چو منی وڑ ءَ بیت ۔بازیں گماں من ءَ اے ھال ءَ کُتگ۔ہر جاہ ، ہر نیمگے ءَ مردمانی دیم ءَ دست ٹال اِنت۔دست ءَ نہ شہار ئے۔۔۔گُژن ءَ مرئے۔۔۔ پمیشکہ زیکیں بیگاہے ءِ گپے اَت کہ منی سر یک میتگے ءَ کپت کہ اودءَ گْریوگ ءُُ پریاد اَت،،،،ورناھیں ،بْراھداریں جِنکے ءَ کوڈئیں دُگنیا یل داتگ اَت ءُُ مردمانی دیم ءَ ایر اَت۔من جُنزان ءَ دِگہ لوگے ءَ وتی دست شہارت۔۔۔۔کہ اودءَ من نا اُمیت نہ باں۔،،بلے اِدءَ ہم یک جِنکے دیوال ءَ تِکہ اَت ءُُ گوں ارسیگیں چماں گُشگ ءَ اَت کہ ’’ گْراناز ءَ را ساوڑؔ ءِ گماں کُشتگ ،،آئی ءِ زھیراں،،آئی ءِ مہر ءُُ پدءَ جِتائی ءَ زوال کُت۔۔۔۔ساوڑؔ ئےِ باز دوست بوتگ بلے یلہ ئےِ داتگ۔۔۔‘‘ بے چارگیں پِنڈوک چے سر پد اَت کہ ساوڑؔ آئی ءِ ہمراہ اِنت،،ءُُ اے آئی ءِ کارپد اَنت۔
اے گپانی اِشکُنگ ءَ گوں ساوڑؔ دردے ءِ آماچ بیت ءُُ ہمے پِنڑوک ءِ دیم ءَ لاش بیت ءُُ ایر بیت۔گمانی آماچ بوھوکیں پِنڑوک ءِ دیم ءَ دِگہ گمے تالان بوت۔ گُڑی وھداں انگت مُرادانی مِنزل ءَ آ وتی دپ ءَ کار ایتءُُ ساہ دَنت۔
ھؤ!!۔ الم ءَ دپ ءَ ئےِ کار ایت۔۔۔ بے چارگ ءَ ھِچ چیز ءِ مُراد نہ دیست۔۔مُرادانی منزل ساوڑؔ ءِ گس اِنت،،کہ اودءَ آئی ءِ قبلہیں پِت، مکہیں مات، کودکیں بْرات ءُُ گْوھار اَنت،، کسانیں میتگے ءَ زِند گْوازینگ ءَ اَنت،ساوڑؔ ءِ گِس آئی ءِ مُرادانی مِنزل اِنت،،،اے گِس چہ گُلباگ کمتر نہ اِنت کہ مہرءُُ وشّیاں چہ چکّار اِنت۔ساوڑؔ ءَ لہتیں سال پیش وتی مات ءُُ پِت یل دات اَنت ءُُ گْرانازؔ ءِ رند گیر ی کُت،،،،گُڑی وھداں آئی ءَ ھِچ چیز ءِ مُراد نہ دیست۔۔مُرادانی مِنزل ءَ وَ ساوڑؔ سر بوت،،،،،بلے،،،،ھِچ چیز ءِ مُراد ئےِ نہ دیست ،،،ناں گْراناز ؔ ءِ مُراد،،،ناں کہ وتی گِس ءِ رُژنائیں چِراگانی (بْرات ءُُ گوھار)مُراد۔۔۔
ہاک ءَ چہ جوڑ بیتگیں ساوڑؔ پدءَ ہما ہاک ءِ معیار بوت۔۔۔بانگْواہ ءَ نود شنّزگ ءَ اَت،،،قبر ءِ سرون ءَ آئی ءِ پِت لیگار اَت،،،پِت ءِ ہمرائی ءَ پِنڑوک ءَ ہم باز دردبوھگ ءَ اَتءُُ ہمدءَ ساڑی اَت۔۔
لہتیں سالاں چہ پد نہ پِنڈوک گِندگ بوت،، نئیکہ آئی ءِ پت،،،،، ڈگارے ءَ قبرانی قطار اَت،،،کش ءُُ گْور ءِ کہیر ہم مُرت اَنت۔۔بس زمین ءُُ آزمان۔۔۔۔۔۔
